Կենտրոնական բանկը հրապարակել է Հայաստանի անցած տարվա վճարային հաշվեկշիռը։ Ինչպես հայտնի է, սա մի փաստաթուղթ է, որը հնարավորություն է տալիս պատկերացում կազմել նաև կատարված օտարերկրյա ուղղակի ներդրումների վերաբերյալ։ Ըստ այդմ, անցած տարվա չորրորդ եռամսյակի արդյունքները, մեղմ ասած, հեռու են սպասելիքներից։
Այն, ինչ անում կամ մտադիր է առաջիկայում անել կառավարությունը որոշ ուղղություններով, անհամատեղելի է ներդրումների հետ։ Ուզենք թե չուզենք, պետք է հաշտվենք այս մտքի հետ։
Մեր լրատվամիջոցներում արտասահմանյան տնտեսական տեղեկատվությունից ամենաշատ թարգմանված ու ներկայացված լուրն այս շաբաթ ռուսաստանյան թանկացումների մասին էր: Թեման իսկապես հետաքրքիր ու կենսական է մեր համար: Որովհետև խոսքը ՌԴ-ում ցորենի և ալյուրի թանկացման մասին է:
Իրականում ոչ մի աննախադեպ երևույթ էլ չկա` այդպես է եղել ամեն տարի։ Պարզապես վարչապետը որոշել է հերթական չհիմնավորված հայտարարությունն անել` հասարակության վրա տպավորություն գործելու նպատակով։
Վարչապետի պաշտոնը ստանձնելուց անմիջապես հետո Նիկոլ Փաշինյանը հայտարարեց, որ մենաշնորհները Հայաստանում վերացված են։ Դրանից կարճ ժամանակ անց հատուկ խորհրդակցություն հրավիրվեց՝ ցույց տալու համար, որ մենաշնորհների վերացումը տալիս է իր արդյունքը. էժանացել են բանանն ու շաքարավազը, որոնց շուտով կհաջորդեն նաև այլ ապրանքներ։
Պարզվեց՝ 2018թ. փետրվարին Հայաստանի արտաքին առևտրաշրջանառությունը կազմել էր 592,8 մլն դոլար։ Այսինքն` նույնիսկ 24,6 միլիոնով ավելի, քան այս տարի։ Այդ ամսին Հայաստանից արտահանվել էր ավելի քան 210 մլն դոլարի ապրանք։ Այլ կերպ ասած` առնվազն 7 միլիոնով ավելի, քան 2019թ. նույն ամսին։ Ներմուծումը կազմել էր 382,6 միլիոն` այս տարվա 375,6 մլն դոլարի դիմաց։
«Քննությունը դեռ շարունակվում է: ՊԵԿ-ը 3000 հոգանոց կոլեկտիվ է, և չեմ բացառում, որ այդպիսի մեծ կոլեկտիվում լինեն մարդիկ, որ բացի իրենց պարտականությունները կատարելուց՝ նաև այլ շահեր են սպասարկում»:
Փետրվարին բյուջեի մուտքերը ոչ միայն չեն ավելացել, այլև նույնիսկ նվազել են։ Եթե անցած տարվա նույն ամսին պետական գանձարան հաշվեգրված հարկային եկամուտների ու պետտուրքերի գումարը կազմել էր ավելի քան 89,9 միլիարդ, ապա այս տարի եղել է շուրջ 86,6 մլրդ դրամ։
Չնայած Հայաստանում տեղի ունեցած իշխանափոխությունից մեկ տարի դեռ չի անցել, այնուհանդերձ նոր ցնցումների ռիսկերը չեն վերացրել։ Դրանք կապված են սպասվող տնտեսական բարեփոխումների հետ։
Այսօր արդեն նուրբ ակնարկ կա այն մասին, որ ռուսական կողմի հետ բանակցություններ են վարվում միջուկային վառելիքի տեղափոխման մասին: Ակնարկն արվում է համարյա դիվանագիտական «դատարկաբանության» մակարդակում:
Այս օրերի քաղաքական թոհուբոհի թեմաներից մեկը «Լիդիան Ինթերնեյշնլ» ընկերության կողմից միջազգային արբիտրաժ դիմելու առաջին քայլն էր՝ պաշտոնական հայտարարությունը, որից հետո՝ ըստ ընթացակարգի, տրվում է մի քանի ամիս ժամանակ վեճը կարգավորելու կամ դատական գործընթացը սկսելու համար:
«Այժմ սպասողական վիճակը մեր գործարարների շրջանում հիմնականում ձևավորված է բանկային ոլորտի, ֆինանսների հասանելիության, հասարակության գնողունակության գործոնով»։
Խոսքը ոչ թե հայտարարվող 1,5-2 տոկոս գնաճի, այլ առաջին անհրաժեշտության ապրանքների իրական թանկացումների մասին է։ Այդ խնդրին Նիկոլ Փաշինյանը, երբ դեռևս Ազգային ժողովի պատգամավոր էր, շատ ավելի բուռն էր արձագանքում։
«Ցանկացած հարկային փոփոխություն ներդրողի տեսանկյունից ցանկալի չի, որովհետև ներդրողը նախընտրում է կայունություն, որովհետև ապագայի իր գնահատականները կախված են այն օրվա եղած պայմաններից, երբ նա քննարկել է՝ ներդրում կատարի՞, թե՞ ոչ»:
Ինչի՞ հաշվին է տարեսկզբին արձանագրվել շինարարության ծավալների ավելացումը։ Հրապարակված ցուցանիշները վկայում են, որ դրանում էական են եղել հատկապես միջազգային վարկերով իրականացված շինարարական աշխատանքները։ Դրանք ավելացել են 12 անգամ` կազմելով 3,3 մլրդ դրամ։
«Մեկ բառով չի կարելի ասել, որովհետև ի՞նչ է ներդրումը. ներդրումը պահանջում է շահույթի համապատասխան մակարդակ և երկարաժամկետ վստահություն, որովհետև այդ շահույթը մեկ տարում չի կարող փոխհատուցվել: Ինչո՞ւ է ներդրումը գնում ռիսկային երկիր»:
«Պետք է նաև նշել, որ ցանկացած ներդրումային վեճ «սթրես» է թե՛ ներդրողի բիզնեսի, թե՛ պետության համար։ Այս առումով հաշտությունը կարող է բխել երկու կողմերի շահերից»։
Փոխարենը մտածելու, թե ինչ կարելի է անել տնտեսական գործընթացները երկրում ակտիվացնելու և մարդկանց համար աշխատելու ու արժանապատիվ ապրելու հնարավորություններ ստեղծելու համար, եղածն էլ քանդում ենք` առանց մտածելու հետևանքների մասին։ Քանդելը, թերևս, ամենահեշտ բանն է, որը կարելի է անել։
Մինչ Նիկոլ Փաշինյանը խոսում է հիպոթեքային վարկերի կրկնակի աճի, շինարարության հսկայական ակտիվության, տնտեսական հեղափոխության մասին, անշարժ գույքի շուկան հեղափոխական տեմպերով նահանջում է։
«ՊԵԿ-ի համար 2018 թվականը հեշտ տարի չի եղել, եղել են աշխատանքում բազմաթիվ թերություններ, որոշ էական բացթողումներ, ունեցել ենք շատ բարդ քննարկումներ, և այս առումով ես կարող եմ ասել, որ 2019 թվականին ունենք բացարձակ այլ իրավիճակ»:
Հարկ վճարողների և գործարարների իրավունքների պաշտպանության հ/կ ղեկավար Արմեն Եսոյանն անդրադառնալով վարչապետի հայտարարությանը՝ նկատեց. «Եթե անձը կարողանում է սպառողական կամ առևտրային վարկեր սպասարկել՝ ունենալով եկամուտ կամ ստանալով բավարար աշխատավարձ, նշանակում է՝ ունի բավարար կենսապայմաններ, որ կարողանա ապահովել եկամուտ, հետևաբար՝ չի կարող լինել նպաստառուների ցանկում:
Նա նշեց, որ Իրան այցից առաջ հեռախոսազրույց է ունեցել Վրաստանի, Ռուսաստանի և Թուրքմենստանի վարչապետների հետ, տեղեկացրել է Իրանում քննարկվելիք հարցերի շրջանակը, նրանց հետ քննարկումների արդյունքում որոշվեց, որ այս թեման Իրանում պետք է դառնա կարևոր կետերից մեկը.
Ստացվում է, որ չկարողանալով իրավական ճանապարհով և հայտարարված աղմկոտ բացահայտումների միջոցով հետ բերել խոստացված միլիոնավոր դոլարները` քաղաքական իշխանությունը հակված է գնալ մեկ այլ ծայրահեղության. առանց դատ ու դատաստանի՝ խլել մարդկանց ունեցվածքը։
«Եթե ընկերությունը որոշի դիմել միջազգային արբիտրաժ, ուղղակի ցույց կտա, որ կա տարաձայնություն ներդրողի և կառավարության միջև»։
Որքան էլ խոսենք կոռուպցիայի բացակայությունից, ՀԴՄ կտրոնների առատությունից, միևնույն պատկերն է` ոչ առևտրական կազմակերպությունները շատ ավելի ծանրակշիռ հարկատուներ են, քան բուն առևտրական կազմակերպությունները: Մատենադարանի 211-րդ տեղի և 1,6 մլն դոլարը գերազանցող հարկային մուտքերի դիմաց՝ «Երևան մոլը» խոշոր հարկատուների ցանկում 347-րդն է, մոտ 940 հազար դոլարի համարժեք մուծումով:
Կառավարությունը չի կարողանում նույնիսկ բյուջեի նախատեսված փողերը նորմալ հավաքել։ Դա նշանակում է, որ ստվերում պտտվող եկամուտները շարունակում են շրջանցել պետական գանձարանը։
Փաստն այն է, որ դրանով արհեստականորեն ուռճացվել է հարկային եկամուտների կատարողականը։ Մի բան, որը հետագայում ճշգրտման ենթակա չէ։ Այն, ինչ արձանագրվում է տարվա վերջին` նույնիսկ նման սխալ փոխանցումների կամ անհասկանալի տուգանքների միջոցով, համարվում է բյուջեի վերջնական ցուցանիշ։
«Այսինքն, ես 30 տարի ճկռեմ հարկերի, վարկերի, ստուգումների տակ, վերջում ոչ մի բան չունենամ, միայն հարկերը, տուրքերն ու վարկերը վճարե՞մ: Աբսուրդ է: Կառավարությունն ասում է՝ հարստացեք և հարստացրեք պետությանը: Եթե ես չեմ հարստանում, պետությանը ո՞նց հարստացնեմ»,- հավելեց «Հայ կոլա» գործարանի տնօրենը:
Այն ավելի շատ նման է հին սովետական մի ֆիլմի՝ «Իվան Վասիլևիչը փոխում է մասնագիտությունը», որտեղ շենքի լիազորն արգելում է տվյալ ամսին ամուսնալուծվել, քանի որ դա փչացնում է վիճակագրությունը:
«Բնականաբար, վատ կազդի: Ավելին՝ ՀՀ վարկի վրա «Լիդիան Արմենիայի» հետ կապված այս ամբողջ պատմությունն արդեն իսկ ազդել է: Ես հուսով եմ, որ կառավարությունն իր գործողությունները հնարավորինս արագ կկազմակերպի, և խնդիրը կլուծվի առանց գործը դատական ատյաններին հասցնելու»,- ասաց Բ.Թունյանը: