Իրանը և Հայաստանի ու Ադրբեջանի միջև հնարավոր պատերազմը
Իսլամական հեղափոխության պահապանների կորպուսի տելեգրամյան ալիքը կիսվել է լուսանկարով և հայտնել, որ Իրանը օդ է բարձրացրել իր հետախուզական անօդաչու թռչող սարքը Արևմտյան Զանգեզուրի վրայով (Ադրբեջանի և Հայաստանի սահմանի վրայով): Հրապարակումն ուղեկցվում է «ամենափոքր շարժումը չի թաքնվելու մեր աչքից» գրությամբ։
Թեհրանում ուշադիր հետևում են հայ-ադրբեջանական հարաբերություններում առկա բարդություններին և այն փաստին, որ Հայաստանի և Լեռնային Ղարաբաղի սահմանների մոտ նկատվում է ադրբեջանական զորքերի կուտակում: Միևնույն ժամանակ Թեհրանում չեն բացառում, որ Բաքուն կարող է կրկին օգտագործել ուժային սցենարը տարածաշրջանում նպատակներին հասնելու համար՝ վերահսկողության տակ վերցնել, այսպես կոչված, «Զանգեզուրի միջանցքը»:
Ինտրիգն այստեղ այն է, որ օրերս Իրան է այցելել Թուրքիայի արտգործնախարար Հաքան Ֆիդանը, որտեղ բանակցություններ է վարել իր իրանցի պաշտոնակցի և Իրանի նախագահ Իբրահիմ Ռաիսիի հետ։ Այս ուղղությամբ բանակցությունների արդյունքներն անհայտ են մնում։
Բայց Իրանը երբեք գաղտնիք չի դարձրել այն, ինչը «Զանգեզուրի միջանցքի» բացման հետ է կապում Իրանի և Հայաստանի միջև սահմանի հնարավոր փոփոխությունները, ինչպես նաև իրանական ապրանքների համար դեպի Ռուսաստան տարանցիկ երթուղիների խախտումը։ Պատահական չէ, որ ղարաբաղյան երկրորդ պատերազմից հետո Իրանը սկսեց իր զորքերը տեղափոխել Ղարաբաղի հետ սահմանի 100 կիլոմետրանոց հատված՝ կենտրոնանալով Հորադիզի շրջանում։
Փորձագետների կարծիքով՝ Իրանը կարող է տարածաշրջանում Ադրբեջանի դեմ արշավ անցկացնել համազորային բանակի մակարդակով՝ արագ հաղթահարելով Արաքսը և ներխուժել օպերատիվ տարածություն: Այդ ժամանակ Ադրբեջանը կարող էր ռազմավարական ծուղակում հայտնվել իրանական զորքերի և ռուս խաղաղապահների միջև։
Առանձին պետք է ասել Թուրքիայի իրադարձություններին հնարավոր մասնակցության մասին։ Լեռնային տեղանքը, տրանսպորտային ցանցի թույլ զարգացումը, թատրոնի հեռավորությունը հենց Թուրքիայում համալրման հիմնական աղբյուրներից չեն նպաստում նրա կողմից իրականացվող գործողությունների արագությանը և զանգվածայնությանը։ Բացի այդ, թուրքական բանակը Սիրիայում քրդերի դեմ գործողություններում զգալի տեմպ ցույց չտվեց՝ հակված լինելով խճճվել մարտերում և կորուստներ կրել։ Բայց խնդիրը նաև այն է, որ տեսականորեն իրադարձությունների զարգացման ենթադրվող ռազմական սցենարները կապված են դրանցում Ռուսաստանի հնարավոր ներգրավվածության հետ։
Ահա թե ինչու ռուսական դիվանագիտության խնդիրն է տարածաշրջանում «Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև ռազմական հակամարտության եզրին» իրավիճակի արգելափակումը, ինչպես նաև Ադրբեջանի և Իրանի միջև կարգավորման գործընթացների ակտիվացումը։ Սակայն առայժմ կողմերի միջև ռազմական հակամարտության ռիսկը մնում է բարձր։ Թեհրանը դժգոհ է իր սահմանից հյուսիս ուժերի փոխված հավասարակշռությունից, և, ամենայն հավանականությամբ, կուժեղացնի իր փոխգործակցությունը տարածաշրջանի հետ: Ընդ որում, Իրանը գիտի, որ Հայաստանին ցանկացած ռազմական աջակցություն, ինչպես և Ադրբեջանի հետ ռազմական առճակատումը, կհանգեցնի Թուրքիայի և Ադրբեջանի կողմից պատասխան միջոցների: Սակայն, եթե Ադրբեջանն առաջ շարժվի միջանցքի ստեղծմամբ, ապա Իրանը կարող է «սահմանափակ պատերազմի» մեջ մտնել։
Իրանի դիրքորոշումը բազմիցս արտահայտվել է ամենաբարձր մակարդակով։ Բացի «Զանգեզուրի միջանցքից», ըստ բրիտանական Middle East Eye պարբերականի, Իրանը կարող է իր հավակնություններն առաջադրել Անդրկովկասի «պատմական հողերի» նկատմամբ, որոնք ժամանակին Պարսկական կայսրության մաս էին կազմում: Սա հակախաղ է՝ ի պատասխան Բաքվի կողմից իրանական Արևելյան և Արևմտյան Ադրբեջան նահանգների նկատմամբ մեծ հետաքրքրության դրսևորման, որտեղ ապրում են ադրբեջանցիները։
Բայց սա, այսպես կոչված, «նեղ հայացք» է իրավիճակին։ Իրանցի փորձագետները կարծում են՝ այստեղ կա նաև Իսրայելի շահը, որը, խաղալով Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև առկա խնդիրների վրա, ձգտում է մեծացնել լարվածությունն ու անապահովությունն Իրանի հյուսիս-արևմտյան սահմանների երկայնքով: Բայց ամեն ինչ կարող է սկսվել Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև հերթական պատերազմից։
ՍՏԱՆԻՍԼԱՎ ՏԱՐԱՍՈՎ
Հրապարակման պատրաստեց՝ Գ․Մ․
