Ադրբեջան-Իրան. անցողիկ մերձեցումը շատերին չի գոհացնում. Ալեքսանդր Գրիգորև
Իրանի արտաքին գործերի նախարար Հոսեյն Ամիր Աբդոլլահիանի աշխատանքային այցը Բաքու շահագրգիռ շրջանակների կողմից Արաքսի հարևանների միջև «զգուշավոր մերձեցման» որոշակի հույսեր է առաջացրել, որոնց հարաբերությունները վերջին տարիներին, մեղմ ասած, բարեկամական հռետորաբանությամբ աչքի չեն ընկել: Հուլիսի 5-6-ը Չմիավորված երկրների շարժման համակարգող բյուրոյի աշխատանքներին մասնակցելուց բացի, իրանական դիվանագիտության ղեկավարը բանակցություններ է վարել Բայրամովի, ինչպես նաև Ալիևի հետ:
«Վերջին շրջանում երկու երկրների հարաբերություններում լարվածություն է առաջացել։ Այժմ մենք տեսնում ենք Իրանի մտադրությունը՝ լուրջ քայլեր ձեռնարկել տարաձայնությունները վերացնելու համար։ Ադրբեջանը համարժեք պատասխան քայլեր կձեռնարկի»,- բանակցությունների ավարտին նշել է Ադրբեջանի արտգործնախարարը՝ հավելելով, որ մոտ ժամանակներս իրանական Աստարայում կհավաքվի համագործակցության երկկողմ միջկառավարական հանձնաժողով, որի մասնակիցները կքննարկեն տրանսպորտային հաղորդակցությունների զարգացումը և ջրային ռեսուրսների համատեղ օգտագործումը: Բաքուն երբեք թույլ չի տա իր տարածքն օգտագործել Իրանին սպառնալու համար, հերթական անգամ հավաստիացրել է Ադրբեջանի առաջնորդը:
«Որոշ թյուրիմացություններ հաղթահարելուց հետո մեր երկրների միջև դրական մթնոլորտ է ձևավորվում։ Իրանը պատրաստ է կատարել առկա բոլոր պայմանավորվածությունները»,- իր հերթին հայտնել է Աբդոլլահիանը։ Կողմերը հատկապես կանգ են առել Թեհրանում Ադրբեջանի դեսպանատան աշխատանքի վերսկսման վրա, որը փակվել էր հունվարին տեղի ունեցած աղմկահարույց հարձակումից հետո: Գործի նախաքննությունն ավարտվել է, առաջիկայում կհրապարակվի դատավճիռը, որից հետո, ավելի վաղ ձեռք բերված պայմանավորվածությունների համաձայն, դիվանագետները կվերադառնան: Ենթադրյալ լրտեսների ամպերի, ԶԼՄ-ներում թշնամական հռետորաբանության և Արաքսի ափերին պարբերաբար զորավարժությունների փոխանակման հետևում ավելի լայն տարաձայնություններ են թաքնված։ Քաջ հայտնի է, որ Բաքվի և Անկարայի կողմից առաջ քաշվող արտատարածքային «Զանգեզուրի միջանցքի» նախագիծը Հայաստանի հարավային տարածաշրջանով զգուշավորությամբ է ընկալվում Իրանում, որտեղ կտրականապես դեմ են Կովկասում սահմանների որևէ վերաբաշխմանը։ «Իրանը դեմ է տարածաշրջանի պատմական սահմանների փոփոխությանը, դա մեր կարմիր գիծն է։ Մենք կձեռնարկենք բոլոր միջոցները, որպեսզի դիմակայենք նույնիսկ նման մտածողությանը»,- ասել է Հոսեյն Ամիր Աբդոլլահիանը։ Այս մասին ուղղակիորեն ասվում է նաև Իրանի գերագույն առաջնորդի միջազգային հարցերով խորհրդական, ԻԻՀ նախկին արտգործնախարար Ալի Աքբար Վելայաթիի վերջերս Tasnim գործակալության համար բացառիկ հոդվածում…
Ամենայն հավանականությամբ, այդ անցումը պետք է դիտարկել որպես հրավեր Ռուսաստանին, որը խիստ զբաղված է Ուկրաինայում զինված հակամարտությամբ, ավելի ակտիվ մասնակցություն ունենալու տարածաշրջանային գործընթացներին։ «Հյուսիս-Հարավ» միջազգային տրանսպորտային միջանցքի գործարկումն ամենակարճ երթուղով Ռուսաստանը կկապի Պարսից ծոցի, հարավային և Հարավարևելյան Ասիայի պետությունների հետ: Նրա «արևմտյան» երթուղին ենթադրում է ապրանքների տեղաշարժ Կասպից ծովի արևմտյան ափով, Ադրբեջանի և Իրանի տարածքով (Ռեշտի և Աստարայի միջև երկաթուղային հատվածը չի կարող ավարտվել արդեն երկրորդ տասնամյակը՝ չհաշված մաքսային և սահմանային քաշքշուկները և այլն), սակայն շատ ավելի ակտիվորեն զարգանում է «արևելյան» երթուղին Ղազախստանի և Թուրքմենստանի ափերով։
Միևնույն ժամանակ, քաղաքական տարաձայնությունները և թշնամական հռետորաբանությունը բացասաբար չեն ազդել Իրանի և Ադրբեջանի միջև ապրանքաշրջանառության վրա, որը 2022թ. արդյունքներով կազմել է 688 մլն դոլար (13%-ով ավելի է նախորդ տարվա ցուցանիշից): Իրանցի նախարարի խոսքով՝ առաջիկայում «Հարավ-Արազի միջանցքի «ակտիվացումը» ազդակ կհաղորդի իրանա-ադրբեջանական հարաբերություններին հաղորդակցության ոլորտում: Կարելի է ասել, որ այդ միջանցքը շատ կարևոր դեր կխաղա Ադրբեջանի հիմնական մասը Նախիջևանի հետ կապելու գործում։ Մենք շատ լայն քննարկումներ ենք ունեցել Ալիևի հետ տարածաշրջանում կոմունիկացիաների բացման վերաբերյալ»։ Խոսքը հայ-իրանական սահմանից մոտ 5 կմ հարավ երկաթուղային ճյուղի, բազմաշերտ ավտոմոբիլային մայրուղու, էլեկտրահաղորդման գծերի, թվային կապի և այլնի կառուցման մասին է, Նախիջևանի ինքնավարությամբ՝ Ադրբեջանի հիմնական տարածքը (այլ հարց է՝ արդյո՞ք դա կպահանջվի, այսպես կոչված, «Զանգեզուրի միջանցքի» նախագծի իրականացման դեպքում)։
Իրանի մասնակցությամբ եռակողմ գազային փոխանակմամբ Թուրքմենստանից Ադրբեջան բնական գազի մատակարարումը որոշ ժամանակով դադարեցվել է երկկողմ հարաբերությունների կտրուկ սրման ֆոնին: «Երկու երկրների փոխկախվածությունը մեծ է։ Դրանք և սերտ տնտեսական կապեր են, և բազմաթիվ ազգակցական, ընտանեկան շփումներ… Կարծում եմ՝ հաշտեցմանը կարող էին նպաստել նաև արտաքին ուժերը, որոնք շահագրգռված չեն Հարավային Կովկասում հակամարտություն հրահրելու մեջ։ Առաջին հերթին խոսքը Ռուսաստանի մասին է, որը լավ հարաբերություններ է պահպանում երկու կողմերի հետ»,- ասում է իրանագետ, ՌԳԱԱ-ի գիտաշխատող Վլադիմիր Սաժինը։
«Իզվեստիա»-ի հրապարակման մեջ նշվում է կողմերի նպատակների որոշակի մարտավարական համընկնումը. եթե Իրանը կենտրոնացած է Իսրայելին և Ամերիկային դիմակայելու վրա, ապա Բաքուն, որը համառորեն առաջ է մղում Երևանի հետ խաղաղության պայմանագրի կնքման գաղափարը, սպառնում է հերթական ռազմական գործողությամբ Լեռնային Ղարաբաղում․ «երկու պետություններին էլ հուսալի թիկունք է պետք, դրա համար ավելի լավ է խուսափել լրացուցիչ հակամարտություններից»: Միաժամանակ, վկայակոչելով միջոցների սղությունը՝ Իրանի իշխանությունները չեղյալ են հայտարարել «թյուրքալեզու երկրների առաջին ավանդույթների և սովորույթների փառատոնը», որը նախատեսվում էր անցկացնել Զենջանում հուլիսի 3-6-ը:
«Ռուսաստանը Եվրոպա չէ» տելեգրամ-ալիքը ենթադրում է՝ «Բաքվի ներկայիս «հույսն» Իրանի հետ հարաբերությունների կարգավորման հարցում, ըստ ամենայնի, միայն հերթական քայլն է… երկկողմ հարաբերություններում լարվածության աստիճանը նվազեցնելն Ադրբեջանին «խորհուրդ է տրվել» «ավագ թուրք եղբոր» կողմից. Անկարան, որը ցուցադրաբար սիրաշահում է Կիևին հացահատիկի գործարքի հնարավոր դադարեցման նախաշեմին, ձգտում է հիմնական ուշադրությունը կենտրոնացնել ռուսական ուղղության վրա և չի ցանկանում առայժմ շեղվել իրանական գործերով: Այնուամենայնիվ, Արևմուտքի և ՆԱՏՕ-ի հետ համագործակցության ադրբեջանական արտաքին քաղաքականության վեկտորը բավականին հստակ է, ինչը նշանակում է, որ մոտ ապագայում Ադրբեջանը կրկին բարձրացնելու է իրանական Ադրբեջանի հարցը: Միայն հարմար պահ է պետք։ Չի բացառվում, որ Ադրբեջանի ԱԳՆ-ն, նման հայտարարություններ անելով, պարզապես ցանկանում է ի ցույց դնել իր «խաղաղասիրությունը», որպեսզի լարվածության հետագա սրման մեղքն ամբողջությամբ բարդի Իրանի վրա. Իբր՝ մենք ընդառաջ քայլեր ենք արել, բայց Թեհրանը տրամադրված է առճակատման… Ուստի խոսել իրանա-ադրբեջանական հակասությունների լուծման մասին՝ հարկ չկա. Որքան էլ շուտով ստիպված լինենք հակառակը խոսել»։
Կասկածից վեր է, որ փոխվստահությանը չեն նպաստում նաև Թել Ավիվի հետ Բաքվի սերտ կապերը։ Հուլիսի 12-14-ը Բաքու էր այցելել Իսրայելի պաշտպանության նախարար Յոավ Գալանտը, իսկ մայիսի վերջին Կասպից ծովի ափերին մեծ շուքով դիմավորեցին հրեական պետության նախագահ Իցհակ Հերցոգին, ով չմոռացավ հիշատակել տարածաշրջանում Իրանի «ապակառուցողական» դերի և այդ կապակցությամբ «լայն քննարկումների» մասին: Հանդիպելով Ադրբեջանի նախագահի, պաշտպանության նախարարի և պետական սահմանային ծառայության ղեկավարի հետ և նույնիսկ վազելով Պրիմորսկի բուլվարով՝ Գալանտն իր գոհունակությունն է հայտնել իր այցի արդյունքների վերաբերյալ՝ պայմանավորվելով հետագայում ևս «խորացնել» կապերը՝ համագործակցելով «մի շարք ոլորտներում»: Ճեպազրույցի ընթացքում նա չի զլացել հերթական հարձակումներն իրականացնել Իրանի վրա՝ միաժամանակ ընդգծելով Սիրիայում Իրանի դաշնակիցների ռազմական ներուժի պայթեցման միջոցառումների հաջողությունը:
Միաժամանակ, գտնվելով Սերբիայում, ձայնել է Իսրայելի արտգործնախարար էլի Քոենը, ով հայտարարել է, որ Ադրբեջանում Իսրայելի դեսպանատան վրա հարձակվելու նպատակով ձախողված դավադրության պատասխանատվությունը կրում է Իրանը: Հուլիսի 10-ին պետական անվտանգության ծառայությունը հայտնել էր Աֆղանստանի 23-ամյա քաղաքացու ձերբակալության մասին՝ առանց նշելու, թե ինչում է նա կասկածվում: «Աֆղանստանի Իսլամական Հանրապետության քաղաքացի, 1990թ. ծնված Ֆաուզան Մուսա Խանը այլ անձանց հետ դավադրաբար ծրագրել էր ահաբեկչական գործողություն իրականացնել բնակչության շրջանում խուճապ սերմանելու, պետական մարմինների և միջազգային կազմակերպությունների որոշումների կայացման վրա ազդելու նպատակով»:
Վերջին երկու տարվա ընթացքում կանխվել է Իսրայելի, հրեական և արևմտյան օբյեկտների վրա Իրանի հարձակման ավելի քան 50 փորձ ամբողջ աշխարհում, պնդում են իսրայելցիները: Այդպես է դա, թե ոչ, հաստատելը դժվար է, սակայն մի բան ակնհայտ է՝ Իրանի հարևանների միջև բարիդրացիական հարաբերությունները շատերին չեն գոհացնում։
Պատրաստեց՝ Գ․ Մ․
