44-օրյա պատերազմի ժամանակ մեր գլխավոր խնդիրներից մեկը կառավարման ցածր էֆեկտիվությունն էր, որոշ դեպքերում՝ դրա լիակատար բացակայությունը. Տիգրան Աբրահամյան

ՀՀ ԳՇ նախկին պետ, գեներալ-գնդապետ Օնիկ Գասպարյանը հունիսի 28-ին տարածած իր հայտարարության մեջ հայտնել էր, որ 44-օրյա պատերազմից առաջ բանակի զինվածության առումով մի շարք խնդիրներ է մատնանշել: Մասնավորապես, 2020 թվականի օգոստոսի երկրորդ կեսին ԱԽ նիստի ընթացքում Փաշինյանին զեկուցել է, որ ՀՕՊ ընդհանուր խմբավորման արդյունավետությունը գնահատվում է «թույլ», առկա ՌԷՊ ուժերով և միջոցներով հնարավոր չէ արդյունավետ ճնշել հակառակորդի ղեկավարման համակարգերը, թույլ են հետախուզական մարմինների՝ հակառակորդի արդյունավետ հետախուզման, օպերատիվ ղեկավարման ու տեղեկությունների հաղորդման հնարավորությունները:

Երկրորդ` ՀՀ զինված ուժերում մարտական խնդիրների կատարումը չեն ապահովում նաև առկա անօդաչու թռչող սարքերի քանակները:

Երրորդ` հակառակորդի ԱԹՍ-ների դեմ պայքարի համար անհրաժեշտ են ՀՕՊ, ՌԷՊ միջոցներ, անհրաժեշտ քանակի անօդաչու թռչող սարքեր:

Չորրորդ` կարևոր է տանկերի կրակի կառավարման համակարգերի արդիականացումը, քանի որ զինված ուժերում շահագործվող տեխնիկան իր հիմնական մարտավարատեխնիկական ցուցանիշներով և տեխնիկական վիճակով չի բավարարում ժամանակակից մարտի պահանջներին, առավելևս՝ գիշերային պայմաններում մարտ վարելուն:

Հինգերորդ` արդիական խնդիր է զինամթերքի պահեստների ապակենտրոնացումը, և, որ ԶՈՒ զինամթերքի պահեստների ապակենտրոնացման, ըստ նորմերի շարակարգումն ապահովելու, օպերացիոն ուղղություններով կենտրոնացնելու, զորքերի կիրառման շրջաններին հնարավորինս մոտեցնելու և հակառակորդի հավանական հարվածներից դրանք պաշտպանելու համար ՀՀ զինված ուժերին անհրաժեշտ են զինամթերքի ստորգետնյա (թունելային տիպի) պահեստներ և այլն:

Նմանատիպ և այլ առաջարկներ արել էր նաև ՀՀ պաշտպանության նախկին նախարար Դավիթ Տոնոյանը` զինված ուժերի զարգացման իր տեսլականներում` 2018 թվականի հուլիսի 9-ին և 2020 թվականի հունիսի 9-ին: 

Ինչո՞ւ ՀՀ պաշտպանության նախարարի և ՀՀ ԶՈՒ ԳՇ պետի առաջարկները Նիկոլ Փաշինյանն ի գիտություն չի ընդունել, ինչո՞ւ դրանք, մեծ հաշվով, չեն կատարվել, արդյո՞ք պատճառը միայն ֆինանսական միջոցների ոչ բավարար լինելն է եղել:

Զինված ուժերի և անվտանգային խնդիրների հետ կապված այս և այլ հարցերի շուրջ 168.am-ը զրուցել է ԱԺ «Պատիվ ունեմ» խմբակցության քարտուղար Տիգրան Աբրահամյանի հետ:

– Ռազմաքաղաքական իրադրությամբ պայմանավորված՝ տարբեր փուլերում զինված ուժերն ունենում են տարբեր առաջնահերթություններ: Իհարկե, գլխավոր նպատակը մեկն է՝ ունենալ այնպիսի մարտունակությամբ բանակ, որն ունակ լինի մի կողմից՝ զսպել թշնամուն, մյուս կողմից՝ հնարավոր մարտական գործողությունների դեպքում արդյունավետ մարտ վարել: Կոնկրետ այդ ժամանակահատվածի Գլխավոր շտաբի պետի ներկայացրած դիտարկումների հետ կապված՝ ժամանակը ցույց է տվել, թե ինչու քաղաքական իշխանությունն անհրաժեշտ քայլեր չի ձեռնարկել: Նրանց համար առաջնահերթությունը մշտապես ոչ թե հրատապ խնդիրների բավարարումն է եղել, այլ այնպիսի սպառազինության գնումը, որով քարոզչական մակարդակում կարող են հնարավորինս մեծ դիվիդենտներ ապահովել, օրինակ, Սու-30ՍՄ-ների ձեռքբերումը: Դրանք ժամանակակից ռազմական ինքնաթիռներ են, սակայն շտապողականություն էր ցուցաբերվել, հաշվարկներ չէին արվել, և Սու-30-ները ձեռք էին բերվել առանց համապատասխան զինամթերքի: Այս տեսանկյունից ՀՀ այս իշխանությունների մասով վերլուծել, թե ինչու է ընտրվել կամ չընտրվել այս կամ այն առաջնահերթությունը, կարծում եմ, անտրամաբանական է:

– Ինչո՞ւ ՀՀ իշխանությունները չեն գնում ռազմական դոկտրինի փոփոխության կամ վերանայման, եթե 44-օրյա պատերազմի արդյունքում ունենք անվտանգային նոր միջավայր, եթե այսօր սպառնալիքների ընկալման առումով շեղվել ենք դրանից: Մյուս կողմից, մեծ հաշվով, չեն փոխվել այն հասցեները, հասցեատերերը՝ Ադրբեջան, Թուրքիա, որտեղից Հայաստանին և Արցախին մշտապես սպառնալիքներ և վտանգներ են եղել:

– Ռազմական դոկտրինի վերջին փոփոխությունից հետո ռազմաքաղաքական վիճակը շրջադարձային փոփոխություններ է ունեցել, ինչը, բնականաբար, ենթադրում է համապատասխան վերանայումների իրականացում: Բայց կարծում եմ, որ իշխանությունը գնահատականներ տալու և նպատակներ ձևակերպելու հետ կապված խնդիրներ ունի: Եվ դա առաջին հերթին պայմանավորված է Թուրքիայից և Ադրբեջանից ՀՀ իշխանությունների ունեցած մի կողմից՝ կախվածությամբ, մյուս կողմից՝ վախով, որովհետև ցանկացած ճշգրիտ գնահատական այս իշխանությունը փորձում է ներկայացնել՝ որպես հնարավոր նոր ռազմական գործողությունների վերսկսման պատճառ: Եվ այս տեսանկյունից ռազմավարական փաստաթղթերում անհրաժեշտ վերանայումներ չի իրականացնում:

– Դուք հաճախ եք լինում դիրքերում, առաջնագծում, Ձեզ հասկանալի՞ է՝ ինչ տեսակ բանակ ենք ուզում ունենալ, ինչ խնդիրներ են դրված այսօր բանակի առջև, և ինչ խնդիրներ կան առաջնային, որոնք լուծում չեն ստացել: Առհասարակ, մեզ այսօր դիրքային ինչպիսի պայմաններ են պետք, ինչ տեսակ պաշտպանություն պիտի կազմակերպվի: 2018-ի հուլիսի 9-ի իր տեսլականում այդ ժամանակ Պաշտպանության նախարար Դավիթ Տոնոյանը նշել էր, որ առաջնագծում ստատիկ պաշտպանությունը պետք է փոխարինել տարաշարժուն-ճկուն պաշտպանությամբ՝ տեսադիտարկման և այլ հետախուզական սարքավորումներով ու հեռակառավարվող խոցման միջոցներով հագեցած: Այսօրվա իրականությունն ի՞նչ է հուշում, ի դեպ, հունիսի 27-ին 44-օրյա պատերազմի հանգամանքներն ուսումնասիրող ԱԺ քննիչ հանձնաժողովում Նիկոլ Փաշինյանը պնդել էր, որ բանակը մոբիլության հետ կապված խնդիրներ ունի, որոնք ի հայտ են եկել 44-օրյա պատերազմի ընթացքում:

– Զինված ուժերի, այս դեպքում՝ առաջնագծի հետ կապված, իշխանությունը փորձում է որպես արդյունավետության ցուցիչ ներկայացնել ներդրվող գումարները, բայց միշտ չէ, որ դրանց ներդրումն արդյունավետ է լինում և ըստ առաջնահերթության ծախսվում: Ծրագրային առումով կան մեծ թվով խնդիրներ: Այսինքն, մի կողմից՝ թվում է, թե ռազմական բյուջեի ավելացում կա, մյուս կողմից՝ գործ ունենք ծրագրերի անարդյունավետության հետ, դրանք իրենց նպատակին չեն ծառայում և հնարավոր փոփոխություններին բավականին դանդաղ տեմպ են հաղորդում: Իսկ առաջնագծի տարբեր ուղղություններով, հատկապես՝ ամրաշինական, ինժեներական նոր մոտեցումներ են փորձում ներդնել, բայց դրանց վերջնական արդյունքը, արդյունավետությունը կերևա այն ժամանակ, երբ դրանք կիրառելու անհրաժեշտություն կառաջանա:

Մեկ հավելում. կան կոնկրետ անելիքներ, որոնք անհրաժեշտություն են, բայց, ցավոք, դրանց մասին խոսելու խնդիր կա, որովհետև դա ինքնին անվտանգության սպառնալիք է ներկայացնում և ընդգծելու է խոցելիությունը: Եվ նմանատիպ դեպքերում ես դրանք փորձում եմ ներկայացնել Գլխավոր շտաբին՝ փակ գրությունների միջոցով, որովհետև հանրայնացնել առաջնագծում մեր հիմնական խնդիրները՝ նպատակահարմար չէ:

– Չնայած արդեն որոշ չափով անդրադարձանք անվտանգությանը և Զինված ուժերին առնչվող ծրագրերին, ամեն դեպքում, կխնդրեի ասել՝ որքանո՞վ են բանակում իրականացվող բարեփոխումները համահունչ անվտանգային այսօրվա մարտահրավերներին, հաստատված ծրագրերը, այդ թվում՝ սկսած զինված ուժերում կանանց ներգրավվածության մեծացմանը միտված:

– Ամեն փոփոխություն չէ, որ կարելի է բարեփոխում անվանել, և նույնիսկ այն դեպքում, երբ իշխանությունը նպատակ ունի ամրապնդել քաղաքական վերահսկողությունը զինված ուժերի նկատմամբ, և դա ներկայացնել որպես բարեփոխում: Երկրորդ՝ վերապահումներ ունեմ տարբեր ծրագրերի հետ կապված, որոնց մի մասը հրապարակային եմ ներկայացնում, մյուս մասը փորձում եմ ԶՈՒ ԳՇ-ին գրավոր կերպով ներկայացնել, ինչը, բնականաբար, շատ դեպքերում հրապարակման ենթակա չի լինում: Կրկնում եմ՝ այստեղ խնդիրն այն չէ, թե որքան գումար է դրվում, որքանով է մեծացվում ռազմական բյուջեն, այլ՝ դրանք ինչ էֆեկտիվությամբ են իրագործվում: Եվ այստեղ շատ կարևոր է այն հանգամանքը, թե ներդրվող ծրագրերն ինչքանով են հակասության մեջ մտնում մինչ այդ գործող այլ ծրագրերի հետ: Որովհետև եթե դու մի ծրագրի ներդրմամբ փորձում ես խնդիր լուծել, բայց դրանով խնդիրներ ես առաջացնում մեկ այլ ծրագրի համար, բնականաբար, դա ոչ միայն ուղիղ ազդում է տվյալ ծրագրի արդյունավետության վրա, այլ նոր խնդիրներ է հասունացնում զինված ուժերում:

– Առաջնագծում, զորամասերում զինվորների, սպաների հետ Ձեր զրույցների արդյունքում ի՞նչ եզրահանգման եք եկել, այսօր ի՞նչ բարոյահոգեբանական վիճակում է հայ զինվորը և սպան, և արդյո՞ք իշխանություններին հաջողվում է զինվորականի մասնագիտությունը գրավիչ դարձնել:

– Զինվորականին մշտապես թիրախում պահելու, նրան առօրյայում քաղաքական նպատակահարմարությունից ելնելով՝ որպես դասալիք, դավաճան ներկայացնելու պայմաններում, բնականաբար, բարոյահոգեբանական անհրաժեշտ մակարդակի ապահովում իրականացնել հնարավոր չէ: Որքան էլ իշխանությունը ցույց տա, թե տարբեր միջոցներով փորձում է փոփոխություններ մտցնել զինված ուժերում, բայց մարտունակության հիմքում դա զորքերի բարոյահոգեբանական վիճակն է, որը պատշաճ մակարդակի հասցնելու համար պետք է վերջ տալ զինվորականների թիրախավորումներին: Զինվորականների թիրախավորման մասին խոսելիս, նկատի չունեմ այն զինվորականներին, որոնք ապօրինություն են թույլ տվել կամ օրենքի հետ կապված խնդիրներ են ունեցել: Հարցը սա չէ, բայց նույնիսկ այսպիսի դեպքերում պետք է հասկանալ՝ ցանկացած դեպքի բացահայտում հանրայնացման ինչ նպատակ ունի, նաև տարբեր ծավալներով լուսաբանումների առումով:

– Ի դեպ, ինչպե՞ս եք վերաբերվում այն տեսակետներին, որ զինված ուժերում մնացած բարձրաստիճան բոլոր սպաները, զինվորականները ծառայում են օրվա իշխանություններին և սպասարկում միայն նրանց օրակարգը, և, որ այս իշխանությունների ձեռքից կոչումներ վերցնելը պատիվ չի բերում: Ո՞րն է այն սահմանը, որ զինվորականը պիտի ենթարկվի Սահմանադրությանը, դրա շրջանակում՝ երկրի ղեկավարությանը, իր վերադասին, բայց այնպես, որ չվնասի իր պատիվը:

– Կարծում եմ, որ Ձեր հարցադրման մեջ ներկայացված որակումները բոլորի վրա չեն կարող տարածվել: Բոլոր այն զինվորականները, ովքեր ծառայում են օրենքին, Սահմանադրությանը և իրենց տված երդմանը, բնականաբար, նրանք ունեն կարևոր ֆունկցիա՝ ապահովել երկրի անվտանգությունը: Եվ անկախ տարբեր վայրիվերումներից, ժամանակը ցույց է տվել, որ զինված ուժերի շարքերում ունենք մեծ թվով զինվորականներ, որոնք շատ դեպքերում նաև իրենց կյանքի գնով ապահովում են մեր անվտանգությունը: Մյուս դիտարկումների հետ կապված զերծ կմնամ մեկնաբանությունից:

– Ի՞նչ եք կարծում՝ այսօր բանակում կոռուպցիան վերացե՞լ է: Գործող իշխանությունները նախկին իշխանություններին անընդհատ դրանում են մեղադրել և խոստացել, թե իրենք արմատախիլ են անելու բանակից թալանը, կոռուպցիան, կաշառակերությունը:

– 2018-ից հետո հրապարակված մեծ թվով գործեր, սկսած պետական դավաճանությունից՝ մինչև կոռուպցիոն դրսևորումներ, վերաբերում են այս իշխանության ժամանակահատվածին, և այս իշխանության չվերահսկելիության պայմաններում ստեղծված իրավիճակին: Այնպես որ՝ տարբեր ժամանակներում էլ կոռուպցիոն կամ այլ բնույթի ծանր հանցագործություններ, դրսևորումներ եղել են, բայց ասել, որ դրանք եղել են մինչև 2018-ը, բնականաբար, որևէ ձևով տրամաբանական չէ, հատկապես որ, վերջին տարիներին մեծ թվով գործեր նաև այս իշխանության օրոք հանրայնացվել են, իսկ շատերն էլ չեն հանրայնացվել և չեն բացահայտվել:

– Զրույցն ամփոփենք պատերազմի համատեքստում հարցով: Դուք շատ լավ ծանոթ եք Արցախի Պաշտպանության բանակին, ռազմական ոլորտի կառավարման համակարգին, ըստ այդմ՝ ինչպես կգնահատեք ՊԲ-ՀՀ ԶՈՒ ԳՇ կապը, փոխգործակցությունը նախկինում, 2016 թվականի Ապրիլյան պատերազմի օրերին և 2020 թվականի 44-օրյա պատերազմի ժամանակ: Բնական է` 44-օրյայի օրերի մասին Դուք, մենք կարող ենք ենթադրություններ անել Փաշինյանի, Օնիկ Գասպարյանի, Դավիթ Տոնոյանի կողմից արված հայտարարություններից և բաց այլ փաստերից:

– ՀՀ զինված ուժերի գլխավոր շտաբի և Արցախի պաշտպանության բանակի կապի, փոխգործակցության, ավելի կոնկրետ՝ դրա հնարավոր խնդիրների մասին պատահական չէ, որ սկսել է խոսվել 2018 թվականից: Սա ոչ թե նրա համար, որ նախկինում խնդիրներ չեն եղել, այլ նախկինում չեն եղել այնպիսի խնդիրներ, որոնք կարող էին ազդել ընդհանուր զինված ուժերի կառավարման կամ դրա արդյունավետության վրա: Եվ դրանով է պայմանավորված եղել, որ մինչև 2018 թվականը այդ մասին լուրջ քննարկումներ չեն եղել: Իսկ 2018-ին տեղի ունեցած քաղաքական փոփոխություններից հետո տրամաբանությունը՝ ինչպես կառավարման, այնպես էլ՝ զինված ուժերում, փոփոխությունների է ենթարկվել, ինչը բերել է մեծ թվով խնդիրների, այդ թվում ենթադրվում է՝ ՀՀ ԶՈՒ և Արցախի ՊԲ-ի միջև: Իհարկե, դրա շատ դետալներ հրապարակված չեն, և պետք էլ չի, որ հրապարակվեն:

Բայց ակնհայտ է, որ նաև 44-օրյա պատերազմի ժամանակ մեր գլխավոր խնդիրներից մեկը եղել է կառավարման ցածր էֆեկտիվությունը, իսկ որոշ դեպքերում՝ դրա լիակատար բացակայությունը, ինչն ավելի շատ ունեցել է մեխանիկական միջամտության հետևանք: Հենց միայն այն հանգամանքը, որ 44-օրյա պատերազմի ժամանակ, որքանով ես եմ հասկանում, որոշ դեպքերում շրջանցվել է ՀՀ ԶՈՒ ԳՇ պետի օղակը, գուցե որոշ դեպքերում՝ նաև Արցախի ՊԲ օղակը: Ի դեպ, դրա մասին 44-օրյա պատերազմի ժամանակ գործող բարձրաստիճան զինվորականներ են նաև խոսել, ինչն արդեն իսկ նշանակում է, որ խնդիրը ոչ թե եղել է տարիներ շարունակ ներդրված համակարգը, այլ 2018-ից հետո այս իշխանությունների իրականացրած փոփոխությունները և զինված ուժերի կառավարման հարցում ունեցած մոտեցումները: