«Կան մի քանի կետեր, որոնք պետք է ֆիքսել ՝ պատկերն ամբողջությամբ հասկանալու համար…». Արման Աբովյան
Հասկանալի է, որ Հարավային Կովկասում նոր աշխարհաքաղաքական իրողության ձևավորման գործում Իրանի ակտիվ ներգրավվածությունը և՛ սպասելի էր, և՛ անսպասելի:
Ավելի կոնկրետ ՝ սպասելի էր այս կամ այն ձևով իրանական գործոնի ներգրավումը տարածաշրջանային նոր «բաժանման» մեջ:
Միևնույն ժամանակ, Իրանի ագրեսիվ վարքագիծը որոշ չափով անսպասելի էր:
Իրանը, փաստացի Ադրբեջանի դեմ ուղղված անթաքույց ռազմական բնույթի սպառնալիքների միջոցով, ներխուժեց ազդեցության գոտիների տարածաշրջանային բաժանման գործընթաց:
Համաձայնեք, որ Ալիևի բռի պահվածքը, ով Թուրքիայի և Իսրայելի դրդմամբ, իրեն պատկերացնում է որպես «երկրագնդի կենտրոն», չէր կարող իրանցիներին չմղել Ադրբեջանի և անձամբ Ալիևի համակարգված և մանրակրկիտ մտածված «ստորացման»:
Չմոռանանք, որ մենք գտնվում ենք Արևելքի խաչմերուկում, և առաջնորդի հեղինակությունը քաղաքական դասավորության մեջ խաղում է որպես հիմնական դերերից մեկը:
Դեռևս վաղ է եզրակացություններ անել, բայց կան մի քանի կետեր, որոնք պետք է ֆիքսել ՝ պատկերն ամբողջությամբ հասկանալու համար.
1․ Իրանն ուղղակիորեն հայտարարեց, որ թույլ չի տա իր հյուսիսային սահմաններին սպառնացող լոգիստիկ հանգույցների անդրազգային կարգավիճակը (միջանցք):
Խոսքը, այսպես կոչված, «Զանգեզուրի միջանցքի» կամ Սյունիքի ճանապարհի մասին է:
2․ Թուրքիայի համար հիմնական նպատակը հենց Սյունիքի մարզը Հայաստանից «քամելն» է, քանի որ հենց Սյունիքի գրավումն է հանդիսանում թուրքերի հիմնական նպատակը, իմաստը և մրցանակը վերջիններիս արցախյան սպանդին Ադրբեջանի կողմից ներգրավումից հետո:
3․ Ո՛չ ռուսները, ո՛չ իրանցիները Թուրքիայի հետ փոխըմբռնման չեկան Սյունիքի վերաբերյալ, քանի որ թե՛ Ռուսաստանի, թե՛ Իրանի համար ԲԱՑԱՐՁԱԿԱՊԵՍ ԱՆԹՈՒՅԼԱՏՐԵԼԻ Է Հայաստանի տարածքով թուրք-ադրբեջանական ռազմա-լոգիստիկ սեպի առաջացումը։
4․ Որքան որ պարադոքսալ թվա, բայց կոնկրետ այս դեպքում ոչ միայն Ռուսաստանի և Իրանի, այլև Չինաստանի, Հնդկաստանի, ԱՄՆ -ի և ԵՄ -ի շահերը համընկան:
Այստեղ շատ բան է վտանգված ՝ սկսած իրանական միջուկային ծրագրի շուրջ բանակցությունների վերսկսումից և վերջացրած անդրազգային գլոբալ խաղով, որը կոչվում է Հյուսիս-Հարավ ճանապարհ, կամ, եթե ցանկանում եք՝ գլոբալ խաղացողների համար Թուրքիայի տեսլականից այլընտրանքային ճանապարհ՝ դեպի Եվրոպա և Ռուսաստան:
5․ Այնուամենայնիվ, Թուրքիան ամեն ինչ կանի Սյունիքը բռնակցելու համար, քանի որ թուրքերի համար Ադրբեջանի հետ ֆիզիկական վերամիավորումը չափազանց կարևոր է «Մեծ Թուրքիա» նախագծի իրականացման համար:
Առանց դրա Թուրքիան դատապարտված է տնտեսական անկման առաջիկա 5-10 տարում:
Իսրայելն այստեղ առանձնանում է, ով Ադրբեջանը դիտարկում է որպես Իրանին հնարավոր հարվածի հիմնական և հուսալի հենակետերից մեկը:
Հատկապես հաշվի առնելով, որ ԱՄՆ -ն ՝ ի դեմս Բայդենի վարչակազմի, կտրականապես դեմ է Իսրայելի ՝ դեպի Իրան սրվելու ծրագրերին, ինչը, իր հերթին, չի չեղարկում հրեական պետության վճռականությունը բոլոր միջոցներով ստիպելու Իրանին հրաժարվել միջուկային զենքի ստեղծումից:
Ըստ վերջին երկու տարվա բոլոր վերլուծական հաշվարկների ՝ պարզ է դառնում, որ Իրանն արդեն ԳՐԵԹԵ միջուկային մահակ ունեցող տերություն է, ինչը Իսրայելի համար ԱՆԹՈՒՅԼԱՏՐԵԼԻ Է, և հաշվի առնելով, որ Իսրայելը 20 -րդ դարի 60-70-ականներից սկսած լիարժեք տիրապետում է միջուկային “եռյակին” (nuclear triad) , ապա իրավիճակը նման է փակուղու:
Բայց վերադառնանք տարածաշրջան:
Միանշանակ է, որ Իրանը մտադիր չէ նահանջել, թուրքերն էլ՝ իրենց հերթին։ Ռուսները նույնպես ետ չեն քաշվի, քանի որ հասկանում են, որ Հայաստանի մասնատումից հետո Թուրքիան անմիջապես կսկսի կտրել ռուսական Հյուսիսային Կովկասը՝ Թաթարստան, Բաշկիրիա, Վոլգայի շրջան և Ղրիմ տեղափոխումով:
Թվում է, թե ներկա իրավիճակում ոչ ոք մտադիր չէ զիջել դիրքերը, իսկ հայերի համար սա հավասարապես և՛ լավ է, և՛՝ վատ:
Հ․Գ. Ես միտումնավոր չնշեցի հայաստանի ներկայիս իշխանությունների դիրքորոշումը, քանի որ չնայած թուրքերի և ադրբեջանցիների նկատմամբ իրենց գերհանդուրժող վերաբերմունքի , փառք Աստծո, իրենցից ոչինչ կախված չէ և որքան էլ որ տհաճ և վիրավորական մեզ համար չլինի, բայց դա ավելի լավ է, քան խաղալ թուրքերի հետ «հաշտության» կործանարար խաղը»:
