Հայ ժողովրդական տոներին առնչվող ասացվածքներն ու բանաձևերը
Պատմում են, որ ժամանակին թշնամիները լավ իմանալով, որ հունվարի 6-ին հայերը մեծ տոնախմբության պատճառով տանը չէին լինում, սկսում էին հարձակվել, ուստի՝ հատուկ այս առիթով մարդկանց մեջ պահպանվել է մի ասացվածք.
«Աստված պահե Հայտնությունե հեծելեն,
Վարդավառի հեղեղեն…»
Շիրակի մարզում ընդունված էր կարծել, որ Ջրօրհնեքի տոնից հետո յուրաքանչյուր օր մի գարու հատիկի չափ երկարում է: Իսկ ահա Տրնդեզի կրակն իր հետ բերում էր օդի բարեխառնություն, հունձքի առատություն, արտերի բերրիություն և ամուսինների օրհնություն, և կրակն այրելով մարդիկ միմյանց կոչ էին անում «ձմեռը վառել»: Հարկ է նշել, որ տոնի հետ մեկտեղ ավարտվում էր նաև «ձմռան քառասունքը»:
Տյառնընդառաջն այնքան կարևոր և սրբացված օր էր, որ երբեմն նույնիսկ նրանով երդվում էին կամ նրա անունը տալով որպես երաշխիք: Հետաքրքրական է նաև Զատկի տոնի հետ կապված բանաձևերն ու ասույթները: Օրինակ`անդրադառնալով Զատկի տոնին ախառ անելու անհրաժեշտությանը ասում էին.
«Էն քրիստոնեն, որ ախառով չմասնավորվի,
սաղ տարին իրավունք չունի մսի համ տեսնելու»:
Իսկ ահա ակնարկելով Զատկի մատաղը բաժանողների ազնվությունն ու արդարամտությունը՝ ասում էին.
«Զատիկ ախառ օրը մատաղ բաժանողներին կտակ եմ անում»:
Իսկ խոսելով Զատկին հաջորդող կիրակիներին ձվախաղերի առատության մասին՝ ասում էին.
«Ընչանք կանանչ կիրակին… ջեբերը լիքը ձու կլինի:
Հետաքրքիր և յուրօրինակ է նաև Վարդավառի տոնը: Այս տոնին շատերը վախենում էին հասունացած բերքի կորստից, այդ պատճառով ասում էին.
«Տեր, պահպանիր մեզ Վարդավառի բուքից ու կարկուտից, Տերնտասի տաք ու շոգից»:
«Վարդավա~ռ, վարձքդ կատար»:
Խոսելով նաև Ս. Խաչի տոների հետ մեկտեղ սկսվող օդի պաղության, ինչպես նաև բացօթյա գիշերների ավարտի մասին՝ ասում էին.
«Խաչ, վերմակը առ, ներս փախիր»:
«Աստվածածնա`բակը մտիր, Սըբ խաչին`ծակը մտիր»:
Իսկ ակնարկելով Ս. Գևորգի տոնին երկրագործական աշխատանքների ավարտը՝ ընդունված էր ասել.
«Ցախավելը կալից էկավ տուն»:
Հրանուշ Խառատյան-Առաքելյան «Հայ Ժողովրդական Տոները»
Արմեն Չաքմիշյան
