«Միակ լեգիտիմ ինստիտուտը հեղափոխությունն է, եթե այն արժեզրկվեց, իշխանությունը 5 րոպեում կընկնի». Հայկ Սուքիասյան
«168 TV»-ի «Ռեվյու» հաղորդաշարի հյուրն է քաղաքագետ Հայկ Սուքիասյանը
– Արդեն մի քանի օր է՝ մամուլի ուշադրության կենտրոնում է Արտգործնախարար Զոհրաբ Մնացականյանի BBC-ին տված հարցազրույցը. այն հասցրել է արժանանալ բուռն քննադատությունների։ Դուք այն ինչպիսի՞ հարցազրույց եք որակում։
– Ես շատ հիացած չեմ մեր արտգործնախարարի պատասխաններով. պետք է իմանանք, որ արտգործնախարարի պաշտոնն արտաքին քաղաքականության մեջ գրեթե գեներալի պաշտոն է. սովորաբար արտգործնախարարից պետք է սարսափեն։ Ընդհանրապես մեր արտաքին քաղաքականությունը և արտաքին քաղաքական գերատեսչությունը պետք է լինեն ագրեսիվ, ինչը ես ընդհանրապես չեմ տեսնում։ Այս իմաստով արտգործնախարարի հարցազրույցը որոշակի հարցեր առաջացրեց, բայց այն աղետալի վիճակում չէ, ինչը տարածվում է համացանցում։
– Զոհրաբ Մնացականյանի հարցազրույցը քննադատվում է ոչ այն պատճառով, որ Մնացականյանը լավ դիվանագետ չէ, այլ այն, որ նրա պատասխաններն այդպիսին էին, որորվհետև հենց այդպիսին է մեր երկրի վարած արտաքին քաղաքականությունը։
– Հավանաբար սա (նկատի ունի Զոհրաբ Մնացականյանի պատասխանները. – Ա.Ս.) պետության արտաքին քաղաքականության համատեքստում էր. պարզ է, որ նա փորձել է տեղավորվել արտաքին քաղաքականության այն համատեքստում, որը պետությունը վարում էր։
– Անդրադառնանք հարցազրույցում հնչեցված մի քանի հարցի ու դրանց տրված պատասխաններին։ Օրինակ, հարցին՝ հայկական զինված ուժերը ռազմական հանցագործություններ են գործել, հայկական զորքերը շատ լուրջ խախտումներ են գործել, և հայկական ուժերն են պատասխանատու եղել այդ խախտումների մեծամասնության համար, Զոհրաբ Մնացականյանը պատասխանել է, որ 90-ականների սկզբին մի իրավիճակ էր ստեղծվել, երբ Լեռնային Ղարաբաղի բնակչության 40%-ը բնաջնջված էր, Լեռնային Ղարաբաղի տարածքի 40%-ը՝ զավթված, և այդ ժամանակ եղել են չարաշահումներ։ Մնացականյանն այստեղ պե՞տք է հիշեր Սումգայիթի ջարդերի, Թալիշում գլխատված Քյարամ Սլոյանի մասին, կամ՝ ինչո՞ւ նա չմատնանշեց շատ հստակ այլ ռազմական հանցագործություններ։
– Այո՛, պետք է հիշեր և շատ ուրիշ բաների մասին ևս պետք է հիշեր, բայց Զոհրաբ Մնացականյանը հարցին ի պատասխան՝ ասել է Ադրբեջանի այլ հանցագործությունների մասին. Այսինքն՝ մի բանն ասել է, մի բանը՝ ոչ։ Այստեղ պետք է մեկ այլ հարց էլ դիտարկել. իսկ Հայաստանում կա՞ միջազգային իրավունքի մասնագետ։ Տեսե՞լ եք, որ Ադրբեջանի կողմից ռազմական հանցագործությունների դեպքերով միջազգային դատարան դիմելու գործընթաց լինի։ Հայաստանը որդեգրել է անիմաստ, անհասկանալի քաղաքականություն, այն է՝ լինել աշխարհի համար շատ խաղաղ, որպեսզի աշխարհը մեզ սիրի։ Օրինակ՝ Լևոն Շանթն ասում էր՝ «հայությունը հոգեկան հիվանդություն ունի, ուզում է, որ աշխարհը մեզ սիրի», և հարցնում է՝ բայց ինչի՞ համար մեզ պետք է սիրեն. այնպես որ, սա հայկական ավանդույթ է՝ աշխարհին դուր գալու, հետևաբար՝ ես մեր իշխանություններին առաջարկում եմ՝ եղե՛ք մի քիչ ագրեսիվ և սխալվելու դեպքում էլ՝ սխալվեք Հայաստանի օգտին։
– Հաջորդ քննադատվող կետը վերաբերում է հարցազրույցը վարողի կողմից՝ «Արցախը Հայաստան է, և վերջ», «Լեռնային Ղարաբաղի հարցը պետք է լուծվի նաև Ադրբեջանի ժողովրդի համաձայնությամբ»՝ Փաշինյանի հայտարարությունների մեջբերմանը։ Այս հայտարարությունների իրականացման գործընթացն ինչպե՞ս եք պատկերացնում։
– «Արցախը Հայաստան է, և վերջ»՝ այսպես Փաշինյանը ներկայացրել է այն, ինչ կա ժողովրդի տրամադրության մեջ, դա ժողովրդի տրամադրության գնահատական է, իսկ այն, որ ասում է՝ հարցի լուծումը պետք է ընդունելի լինի երեք կողմերի համար, ես դա չեմ պատկերացնում, բայց մյուս կողմից՝ պետք է իմանալ, որ քաղաքականությունը մի քիչ էլ սոփեստություն է, ֆլիրտ է, սիրախաղ, պետք է մի քիչ էլ դուր գալ։
– Փաշինյանը ֆլի՞րտ է անում։
– Այս իմաստով՝ այո՛, ես դրան դեմ չեմ, և թող անի, քաղաքականությունն այդպիսի բան է. երբեմն արտաքին քաղաքականության մեջ պետք է ձևացնել, հատկապես, երբ գիտես, որ կոնֆլիկտը լուծում չունի։ Արցախի հարցը Մինսկի խմբի շրջանակներում լուծում չունի, դա բացառվում է, հետևաբար՝ մեզ պետք է ձևացնել բանակցություններին մասնակցություն՝ այդ ընթացքում ուժեղացնել Հայաստանն ու Արցախը. առաջնայինը պետության հավաքական պոտենցիալի բարձրացումն է։
Ենթադրենք՝ վաղը Արցախի հարցը լուծվում է մեր օգտին, միջազգային հանրությունն էլ ճանաչում է, իսկ Ադրբեջանը 5 տարի հետո որոշում է հարձակվել, իսկ այդ դեպքում ի՞նչ ենք անելու։ Անկախության հարց են հիմա շատ քննարկում, բայց ես վստահեցնում եմ՝ դա չէ առաջնայինը։
Հետխորհրդային տարածքում Արցախի անկախությունը հետխորհրդային բոլոր պետություններից 40 անգամ բարձր է, որովհետև միակ ժողովուրդը, որը Խորհրդային Միության փլուզումից հետո անկախություն է նվաճել, Արցախի ժողովուրդն է: Այնպես որ, ՀՀ ցանկացած իշխանություն որևէ փոխզիջման մասին չի խոսելու։ Հայաստանը միևնույն ժամանակ գիտի, որ Ադրբեջանը փոխզիջման չի գնալու, հետևաբար՝ այս տարբերակը դրել է շրջանառության մեջ։ Կրկնում եմ, եթե Արցախի հարցն ունենար իրավական լուծում, այդ հարցը կլուծվեր, մանավանդ որ, իրավական առումով այն անթերի է, հետևաբար՝ իշխանությունը պետք է ժամանակ շահի, սա ռազմաքաղաքական հարց է։ Ժամանակ շահեք, Հայաստանի պոտենցիալը բարձրացրեք, և Արցախի անկախությունը 5 րոպեում կլուծվի։
Մինսկի խումբը շրջանառության մեջ է դրել երեք սկզբունք՝ տարածքային ամբողջականություն, ազգերի ինքնորոշման իրավունք, խաղաղ կարգավորում. այս երեք սկզբունքները դնում ես իրար կողքի, առաջանում է կոնֆլիկտ, հետևաբար՝ Մինսկի խումբը կոնֆլիկտը կառավարում է։
– Զ. Մնացականյանը խոսել է նաև Արցախի կարգավիճակի և անվտանգության մասին, բայց փակագծերը չի բացել, թե ի՞նչ կարգավիճակ ենք ցանկանում տեսնել. կարգավիճակ՝ անկախ Արցախի՞, ՀՀ-ի մարզի՞, թե՞ այլ տեսքով։
– Այս հարցն ինձ համար էլ է անհայտ, ես էլ չեմ կարող պնդել, թե ինչ կարգավիճակ կունենա։ Ինձ, օրինակ, շատ է դուր գալիս դաշնակցային հարաբերությունը. Օրինակ, ԱՄՆ-ը, Գերմանիան դաշնություններ են, ի՞նչ է՝ այդ պետությունները թո՞ւյլ են։ Այս պահին այդ հարցի վերաբերյալ հստակ պատկերացում չկա և չի կարող լինել. դա կլինի՝ ըստ իրադրության։
– Անդրադառնանք ներքաղաքական իրավիճակին. Ձեր գնահատմամբ՝ ՍԴ-ի շուրջ տիրող իրավիճակը քաղաքակա՞ն, թե՞ իրավական գործընթաց է, և ինչո՞ւ է առանցքը սեղմվում ՍԴ նախագահ Հրայր Թովմասյանի շուրջ։
– Հրայր Թովմասյանին երևի ցանկանում են օբյեկտիվորեն դարձնել մի ֆիգուր, բայց նա այդ ֆիգուրը չէ։ ՀՀ-ում միակ լեգիտիմ ինստիտուտը հեղափոխությունն է։ Մնացած ամեն ինչ կախված է հեղափոխությունից, նույնիսկ այսօրվա իշխանությունը, երբ ասում է՝ իրենք լեգիտիմ են, պետք է հիշեն, որ իր հեղափոխությունն է լեգիտիմ, իսկ եթե հեղափոխությունն արժեզրկվեց, գործող քաղաքական ղեկավարությունը 5 րոպեում ընկնելու է։
– Ասում եք՝ եթե հեղափոխության արժեքներն արժեզրկվեն. նման վտանգ տեսնո՞ւմ եք հեղափոխությունից 1.5 տարի անց։
– Այս պահին հաստատուն բաներ չկան, բայց միտումներ կան. տպավորություն է, որ հայ ժողովուրդը հեղափոխությունից հետո պետք է գնար տուն և զբաղվեր տնտեսությամբ, գիտությամբ, և այլն, բայց 1.5 տարի անց հեղափոխությունից հետո հայ ժողովուրդը էլի տուն չի գնում։
– Այս օրերին շատ է խոսվում նաև «Հոկտեմբերի 27» -ի գործի վերաբացման մասին. դրան ինչպե՞ս եք վերաբերվում։
– «Հոկտեմբերի 27» վերաբացելը կամ չվերաբացելը հեղափոխական գործընթացներից շեղող գործընթացներ են։ Սովորաբար այսպես է. գոնե մեկ անգամ պետք է պատժվեն, որպեսզի իմանան, որ պետության և հասարակության վրա ապօրինի ձեռք բարձրացնել չի կարելի։ Բայց եթե խոսում են Հոկտեմբերի 27-ի մասին, այդ դեպքում պետք է խոսեն նաև 1996 թվականի մասին, որովհետև ՀՀ-ի քաղաքական կյանքի այլասերումը սկսվել է 1996 թվականից։ Բայց մենք այդպես կխրվենք դարավոր խնդիրների մեջ, որոնք, իհարկե, պրոդուկտ չեն տալու։ Բայց իշխանությունը պետք է հասկանա, որ շատ արագ պետք է լուծի, օրինակ, Մարտի 1-ի հարցը, որը նաև բարոյական հարց է, որպեսզի կայունություն ստանա պետությունը, զարգանա։
Հարցազրույցն ամբողջությամբ՝ տեսանյութում։
ԱՂԱՎՆԻ ՍՈՒՔԻԱՍՅԱՆ
