«Իրավիճակը տարածաշրջանում այնպիսին է, որ առանց ռուսական դերակատարության՝ ընդհանրապես շատ բան հնարավոր չէ անել, իսկ նրա հետ շատ քիչ բան կփոխվի». Պ. Ժերար Շալիան

Հայաստանում Ֆրանսիայի դեսպան Ջոնաթան Լաքոտի հրավերով Հայաստանն ժամանած ֆրանսիացի աշխարհաքաղաքագետ և զինված հակամարտությունների մասնագետ Պ. Ժերար Շալիանը «Սիրիական և իրաքյան հակամարտությունների ամփոփումն ու հեռանկարները» թեմայով դասախոսությունից հետո պատասխանել է լսարանի հարցերին:

Հակամարտությունների մասնագետ Պ. Ժերար Շալիանի հետ հարցուպատասխանը ներկայացնում ենք առանց կրճատումների

– Որպես զինված հակամարտությունների մասնագետ՝ կցանկանայինք լսել ձեր կարծիքը, ո՞րն է այն երկիրը, որը վճռորոշ դեր կունենա սիրիական հակամարտության կարգավորման հարցում:

– Ես խոսում եմ միայն անցյալի և ներկայի մասին: Երբ լուրջ վերլուծության կարիք կա, պետք է հիմնվել միայն փաստերի վրա: Ապագան կանխատեսելու համար ես ոչ մի պատասխան չունեմ: Հետևաբար, թե ի՞նչ կարող է լինել Սիրիայում հեռակա ապագայում, ես չեմ կարող ասել, ոչինչ չգիտեմ:

– Քանի որ Հայաստանում եք, չենք կարող չհարցնել հայ-ադրբեջանական հակամարտության վերաբերյալ ձեր դիրքորոշումը՝ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի ջանքերը ԼՂՀ հակամարտության կարգավորման հարցում բավարա՞ր են, թե՞ ոչ:

– Կարծում եմ՝ Ղարաբաղի հարցում զարգացումներն այս պահին և դեռևս ապագա 20 տարիների ընթացքում պայմանավորված կլինի անմիջականորեն Ռուսաստանի դիրքորոշմամբ: Վերջերս կրկին դրա ականատեսը եղանք, երբ քառօրյա հակամարտությունից հետո նախագահ Պուտինն իր գրասենյակ հրավիրեց երկու պետությունների ղեկավարներին, և ենթադրում եմ, կարգադրեց նրանց՝ դադարեցնել խաղը և վերադառնալ իրենց երկրներ: 2008 թվականին նույն անձն ապացուցեց, թե ինչ կարող է անել Վրաստանի հետ, իսկ այս պահին, կարծում եմ, Կովկասում տրամադրություններ թելադրողն ու որոշումներ ընդունողը հենց Ռուսաստանն է: Նա կորոշի՝ պետք է լինի խաղաղությո՞ւն, թե՞ պատերազմ, և այդպես էլ կլինի:

– Օրեր առաջ ՌԴ նախագահ Պուտինը հայտարարեց, որ ռուսական զորքերի մեծ մասը դուրս է գալու Սիրիայից: Ի՞նչ եք կարծում, խոսքը հակամարտության վերջնակա՞ն ելքի մասին է, թե՞ սա նախընտրական հնարք է:

Երկրորդ հարցը՝ Ձեր կարծիքով՝ Բաշար Ալ-Ասադի և սիրիական քրդերի միջև անխուսափելի դաշնակցություն կլինի՞, արդյո՞ք կարծում եք, որ այսպիսով ականատեսն ենք լինելու Սիրիայի ֆեդերալիզացիայի, թե՞ սա պարզապես դաշնակցություն է՝ Բաշար Ալ-Ասադի անմիջական ղեկավարությամբ:

– Ինչ վերաբերում է պարոն Պուտինին, ապա ես չգիտեմ, թե ինչպիսին են նրա մտադրությունները: Վերադառնալով երկրորդ հարցի պատասխանին՝ սիրիական քրդերի և Բաշար Ալ-Ասադի հարաբերություններին, ապա քրդերն անպայման կփորձեն դե ֆակտո ինքնավարություն ստանալ, ինչը, իհարկե, պաշտոնական ֆեդերալիզմի բնույթ չի կրի, բայց կարող է դրան շատ նման լինել: Ամեն ինչ դեպի դա է գնում, եթե կտրուկ փոփոխություններ չլինեն:

– Ի՞նչ կարծիք ունեք տարածաշրջանում Թուրքիայի այսօրվա դերի մասին:

– Թուրքիայի դիրքորոշումը, ամեն դեպքում, շատ կարևոր է: Արդեն երկար ժամանակ Թուրքիան հանդես է գալիս՝ որպես սուննիզմի առաջատար: Այսօր Թուրքիան գտնվում է հարաբերական մեկուսացման մեջ, որովհետև նա խզել է իր հնարավոր բոլոր կապերը դաշնակիցների մեծ մասի հետ. ԱՄՆ-ի հետ հարաբերությունները միջակ են, մյուս երկրների հետ՝ բավականին վատ: Ինչ վերաբերում է իրեն տերիտորիալ առումով մոտ գտնվող երկրներին, ապա ո՞րն է այն պետությունը, որը ակտիվ համակրանք ունի Թուրքիայի նկատմամբ, բացի Ադրբեջանից: Ես նման պետություն չեմ տեսնում:

Բայցևայնպես, Թուրքիան շարունակում է մնալ՝ իբրև հզոր պետություն՝ բավականին ազդեցիկ բանակով, վերջերս, սակայն, թուլացած այն հարվածներից, որ տարբեր գեներալներ և սպաներ հասցրին նրան: Կասկածից վեր է, որ պարոն Էրդողանի համար քրդական հարցը Թուրքիայում, միաժամանակ՝ նաև Սիրիայում և Իրաքի հյուսիսում, շատ կարևոր է: Սրանք անմիջականորեն թուրքամետ տարածքներ են: Պարոն Պուտինի հետ նա այդ մասին է խոսել՝ ասելով, որ իր համար միայն մի թեմա կա, որը դուրս է բոլոր տեսակի բանակցություններից՝ Սիրիայի քրդերը չեն կարող վերահսկել Սիրիա-Թուրքիա սահմանամերձ ողջ տարածքը: Այսպիսով, նա պետք է գործի:

Ինչ-որ պահի նա փորձ արեց այնտեղ մտցնելու իր զորքերը, որը, սակայն, ամերիկյան կողմը կանխեց, պատճառաբանելով, որ իրենք քրդերի կարիքն ունեն: Հետո, երբ Թուրքիան մտածում էր ռմբակոծության մասին, Ամերիկան կրկին կանգնեցրեց նրան: Այժմ, երբ Ռաքքան արդեն ընկել է, և պարոն Թրամփը գոնե պաշտոնապես հայտարարել է, որ այլևս չի սատարում Սիրիայի քրդերին, կտեսնենք, թե ինչ կփորձի անել այս պարագայում պարոն Էրդողանը:

Նրանք նպատակ չունեն բաց թողնելու Սիրիայի քրդերին, որովհետև Սիրիայի ապագայի համար սա շատ կարևոր հարց է: Այսպիսով, պետք է նկատել, որ պարոն Էրդողանը հիմա դժվարին իրավիճակում է հայտնվել, որի արդյունքում դեմագոգիայի է դիմում՝ խաղացնելով Պաղեստինի իր ունեցած պահուստային քարտը: Պարոն Էրդողանը մարտավարական դիրքով օժտված մարդ է, որը մոտ 50 տոկոս սատարում ունի սեփական երկրի ներսում, բայց շատ քիչ համախոհներ՝ երկրի սահմաններից դուրս: Իհարկե, պետք է հետևել ապագա զարգացումներին, բայց կարելի է նաև կարծել, որ Թուրքիան ապագայում ծայրահեղական դիրքեր կգրավի, հարցը մնում է այն, թե՝ որքա՞ն ընդգծված և մինչև ո՞ւր:

– Կցանկանայինք լսել ձեր կարծիքը՝ ԱՄՆ նախագահ պարոն Թրամփի հայտարարության՝ Երուսաղեմը Իսրայելի մայրաքաղաք հռչակելու վերաբերյալ: Ի՞նչ հետևանքներ կարող է ունենալ այդ հայտարարությունը տարածաշրջանի զարգացումներում:

Երկրորդ հարցը՝ արդյո՞ք փոքր-ինչ չափազանցված չէր ձեր մեկնաբանությունը Ղարաբաղյան հակամարտության հարցում Ռուսաստանի դերի վերաբերյալ:

– Ինչ վերաբերում է պարոն Թրամփի հայտարարությանը, ապա կարծում եմ, որ դա շատ կարևոր էր իր ներքին քաղաքականության համար: Այն, ինչ նա ասել է Երուսաղեմի մասին, շատ է դուր եկել եվանգելիստներին՝ քրիստոնյա ջիհադիստներին, որոնք, ըստ էության, իսլամիստ ջիհադիստներից տարբերվում են միայն նրանով, որ գլուխներ չեն կտրում: Սա, կարելի է ասել, խելագարների մի խումբ է, որոնք ամեն օր՝ հենց վաղն անգամ, սպասում են Քրիստոսի վերահայտնմանը: Ավելի քան 30-40 մլն մարդ կիսում է նրանց այդ մտայնությունը: Ինչ վերաբերում է մուսուլմաններին, սա նրանց շատ դուր չի եկել: Այսօր, իհարկե, նման հայտարարություն անելը շատ ավելի հեշտ է, քան 30 տարի առաջ էր, որովհետև աշխարհում խմորվող մի շարք այլ զարգացումների ֆոնին Պաղեստինի հարցի շուրջ զգայունությունը թուլացել է: Այդ հայտարարությունից հետո կարելի էր մուսուլմանական բոլոր քաղաքներում ցույցերի հսկայական ալիք սպասել, բայց իրականում շատ քիչ միջոցառումներ տեղի ունեցան՝ ջիհադ չհայտարարվեց:

Ինչ վերաբերում է ղարաբաղյան հակամարտության հարցում ռուսաստանյան կողմի դերին, ապա չեմ կարծում, որ ես վատատես եմ: Իրավիճակը տարածաշրջանում այնպիսին է, որ առանց ռուսական դերակատարության ընդհանրապես շատ բան հնարավոր չէ անել, իսկ նրա հետ շատ քիչ բան կփոխվի:

– Նշում եք, որ տարածաշրջանում գլխավոր դերակատարը կա և շարունակում է մնալ Ռուսաստանը: Այս պարագայում պե՞տք է արդյոք մտածել դաշնակից փոխելու մասին:

Դաշնակից փոխելու համար՝ լինել Հայաստանում թե մեկ այլ երկրում, պետք է միջոցներ ունենալ՝ ընտրության հնարավորություն: Իրականում ի՞նչ ընտրության հնարավորություն ունեն այսօր հայերը: Անկեղծ ասենք՝ հազիվ թե Հայաստանը սուվերեն պետություն է: Կներեք, որ այսպես եմ ասում, բայց իրականությունը պետք է ընդունել այնպիսին, ինչպիսին այն կա, այլապես մենք ոչինչ չենք կարող անել, առանց այդ իրականությունը ընդունելու այնպիսին, ինչպիսին այն կա:

– Շատ հաճելի է 24 տարի անց Հայաստանում կրկին հանդիպել ձեզ: 1993 թվականից ի վեր Հայաստանը, կարելի է ասել, լավ վիճակում է: Այնուհանդերձ, դուք խոսեցիք մի հիպերբոլիկ՝ Մարոկկոյից մինչև Աֆղանստան ընկած տարածքի մասին: Եթե այդ հիպերբոլան մի կողմ թողնենք, ապա ինչպե՞ս եք տեսնում Հայաստանը ՝ 24 տարի անց :

– Դիվանագիտական հարց եք տալիս ինձ, դա ինձ հիշեցրեց իմ այն դասախոսին, որ ունեի ես շատ տարիներ առաջ: Ես լավ աշակերտ չէի, և ամեն անգամ նայելով ինձ՝ նա ասում էր՝ բայց չէ՞ որ դու կարող ես դա ավելի լավ անել…