Նենսի Փելոսին Վուդրո Վիլսոնի քարտեզի նման մի բան է` իրական հողի վրա աղետը կանխելու զրոյական երաշխիքով. Վահե Հովհաննիսյան

Առաջարկում եմ այս անգամ տրաֆարետային շնորհավորանքների ու վերացական բարեմաղթանքների փոխարեն՝ հանրային գիտակից դեմքերը հանդես գան կոնկրետ ասելիքով։ Սեպտեմբերի 21-ը դարձնենք իսկական աշխատանքային օր։

Պետության նոր էջը

Մեր անկախ պետականությունն ունեցել է մի քանի փուլ.

1991-2018՝ Հայաստանի երրորդ Հանրապետություն, 2018-2020՝ անցումային փուլ՝ փլուզման նախապատրաստական, 2020-2022՝ բուն փլուզումների։

Մենք պետք է ընդունենք, որ անկախության 1991-2018 պրոյեկտը չկա։ Չկարողացանք պահել։ Երրորդ Հանրապետությունը չկա։ 2020-ից մինչև հիմա մենք պետական և հանրային մակարդակով զբաղված էինք տուն-տունիկով։ Հետևանքը` այսօրվա վիճակը։
Թուրքը Ջերմուկի մատույցներում է։ Էլ ինչի՞ն ենք սպասում. սպասենք` կռիվը հասնի 4-րդ մասիվ, որ հասկանա՞նք, որ պետությունը փլուզվում է։

Մեր խնդիրը հիմա անկախ պետականության նոր պրոյեկտի ձևավորումն է։ Արագ ու գրագետ։ Ներառյալ` Արցախի հարցի նոր ընկալումը։ 2022-ից սկսվող` Հայաստանի նոր էջը պետք է ունենա նոր բովանդակություն, լուծման ենթակա նոր խնդիրներ, Հայաստանը պետք է ունենա նոր բանակցային կոնցեպտ, նոր տեսլական։
Մենք պետք է սթափ հասկանանք պետականության նոր պրոյեկտի հայկական ռեսուրսը, շարժիչը, հնարավոր դաշնակիցներին։

Իրականությունը

Ցաքուցրիվ չլինելու, առավելագույնս կոնկրետ և կիռական լինելու համար անհրաժեշտ է առանց մեղմացումների, կետ առ կետ ձևակերպել իրականությունը, ու այդ հենքի վրա սկսել գտնել լուծումներ։ Կարկատաններով հին պետությունը չենք պահելու։ Հիմա նոր գաղափարների, նոր բովանդակության, բացառիկ դժվարությամբ գտնվող ելքերի ու քայլերի ժամանակն է։ Ես սա՛ նկատի ունեմ հայկական պետականության նոր էջ ասելով, 2022-ից պետականության նոր պրոյեկտ ասելով։ Իսկ իրականությունը ծայրահեղ բարդ է.

1. Թուրքը մտել է մեր երկիր, և Երևանը նրա համար վերջնանպատակ է։

2. Գործող իշխանության ղեկավարն ընդունում է, որ իր բանակցային կոնցեպտը արդյունք չտվեց, ընդունում է դրա տապալումը, և ինքը, ըստ էության, այլևս չի պատկերացնում իր անելիքը։

3. ԱԺ մեծամասնությունը գտնվում է խմբակային փսիխոզի մեջ։ Չի ընկալում իրականությունը, չի հասկանում, թե ինչ է ասում իրենց քաղաքական ղեկավարը, չի հասկանում, թե ինչ է կատարվում իրենց իշխանության օրոք։

4. Օնլայն ռեժիմով տեղի է ունենում երկրի արտաքին քաղաքական կուրսի և անվտանգային համակարգի փոփոխություն։ Սրա տակ ոչ մի հաշվարկ, ոչ մի իրական երաշխիք չկա։ Բայց գործող իշխանությունը գնում է դրան, իսկ հանրությունը չի հասկանում։

5. Փողոցը դառնում է քաոտիկ, չափազանց ագրեսիվ, և կա մեծ վտանգ` անկառավարելի զարգացումների։

6. Չունենք գործող իշխանությանը որպես պատրաստի այլընտրանք ձևավորված քաղաքական-հասարակական միավոր։ Առկա ընդդիմադիր ձևաչափերը այլևս ժամանակավրեպ են։ Ընդդիմությունը այլ բան է, այլընտրանքը՝ լրիվ ուրիշ բան՝ գրեթե իշխանություն։

Գործող վարչապետը ասում է` իմ կոնցեպտը ձախողվել է, ու նույն վայրկյանին չի ներկայացվում այլընտրանքային կոնցեպտ, ոտքի վրա փոխվում է երկրի քաղաքական կուրսը, անվտանգային համակարգը, ու չի ստանում գնահատական հակաիշխանական համակարգի կողմից (առանձին անհատներ հաշիվ չէ)։ Նենսի Փելոսիի հայամետ գործունեության համար երախտապարտ ենք, նրա հայամետ ձևակերպումները հաճելի են, բայց Նենսի Փելոսին Վուդրո Վիլսոնի քարտեզի նման մի բան է` իրական հողի վրա աղետը կանխելու զրոյական երաշխիքով։ Ու ոչ ոք սա չի բացատրում ժողովրդին։ Չի բացատրում, որ ողջ մանկապատանեկան իշխանությամբ Փելոսի երկրպագելը ուղիղ պրովոկացիա է Իրանի, հանդեպ, որը միակն է այսօր խոսում սահմանների անձեռնմխելիության մասին, Ռուսաստանի, որը միակն է, որի իրական զորքը այստեղ է, Չինաստանի, որը ՄԱԿ ԱԽ-ի նիստում խոսում է Արցախի հարցի` չկարգավորված լինելու մասին։ Ու չկա ինստիտուցիոնալ միավոր, որ հայ ժողովրդին սա մանրամասն կբացատրի։ Սա խոսում է ոչ իշխանական համակարգերի ինստիտուցիոնալ ձախողման մասին։ Ստացվում է անհեթեթ վիճակ՝ գործող իշխանություն և դիմացը` ինստիտուցիոնալ վակուում, իսկ այդ դեպքում մինչև թուրքի` կասկադ հասնելը գործող իշխանությունը մնալու է։

7. Հայաստանի հաջորդ իշխանությունը ժառանգելու է այն իրականությունը, ինչը թողնելու է այս իշխանությունը, և չի ունենալու իրավունք` անդադար մեղադրելու նախկիններին։ Սա դաժան փաստ է, և հաջորդ իշխանություն կլինի այն միավորը, որը կընդունի խաղի այս կանոնը։ Այն ծայրահեղ վատ իրականության իշխանություն է լինելու, առանց նվնվալու իրավունքի, չի ստեղծելու նոր եռատոներ, բայց ունենալու է ամենակարևոր առաքելությունը՝ պահել պետությունը։

8. Ունենք պետական մտածողոթյան հանրային կրիտիկական ցածր մակարդակ. չկա անվտանգության զգացում և չկա կորստի զգացում՝ տարածքային և մարդկային։

9. Ունենք փայլուն անհատներ բոլոր սերունդների մեջ, հատկապես` երիտասարդության, և այդ անհատները ճիշտ իշխանության պայմաններում կարճ ժամանակում փոխելու են ընդհանուր հասարակական տրամադրությունները և որակները։

10. Ունենք միջին սերնդի ինֆանտիլության խնդիր։ Ինչ լինում է` իներցիայով ու լուռ սպասումով նայում ենք նախկին նախագահներին։ Ողջ հարգանքով հանդերձ` նրանց անցած ճանապարհի հանդեպ, բայց միջին սերունդը պետք է կարողանա զգալ առաքելություն և հասունություն՝ պատասխանատվություն վերցնելու։

12. Ո՞ւր են մյուսները։ Հայաստանն ունեցել է նախկին վարչապետեր, որոնք երկար տարիներ կարևորագույն որոշումներ են կայացրել, անհատապես կայացել են այս երկրում, ի վերջո դարձել են հաջողակ կապիտալի տեր մարդիկ։ Բա հիմա ու՞ր են։ Երբ թուրքն արդեն Ջերմուկ է ռմբակոծում, չե՞ն զգում պատասխանատվություն, անելիք, ասելիք չկա՞։ Խոսքը վերաբերում է նաև մի խումբ նախկին բարձրաստիճան պաշտոնյաների։ Նման հարցերը հնարավոր չի լինելու շրջանցել։ Թերևս բացառություն են Վազգեն Մանուկյանը, Խոսրով Հարությունյանը, Վարդան Օսկանյանը, ովքեր մեկ վայրկյան չմնացին կողքի քաշված։

13. Սփյուռքը Հայաստանին այս պահին վերաբերվում է որպես մեծ ռեստորանի` համով, թարմ։ Բայց սա Հայաստանի մեղավորությունն է. պետությունը իդեա չունի, առաջարկելու բան չունի։

14. Հայաստանը խաղալիք չէ, այստեղ ապրող միլիոնավոր մարդիկ խաղալիք չեն, էքսպերիմենտալ կենդանիներ չեն, որ թողնենք բախտի քմահաճույքին։ Գրագետ, սառը, պետական մտածողությամբ` պետք է փրկենք վիճակը, ավելի մեծ և “փառաբեր” գործերը թողնելով հաջորդ, հաջորդի հաջորդ սերունդներին և իշխանություններին։ Հասկանալ է պետք պրոբլեմների էությունը և հնարավոր ընդունելի լուծումները։ Փոխվել է Արցախի հարցի բովանդակությունը, փոխվել են Հայաստանի հնարավորությունները։ Չի կարելի մի օր ասել` թուղթ եմ ստորագրելու, հաջորդ օրը ասել՝ չեմ ստորագրելու։ Չի կարելի նախորդ օրը դիմել ՀԱՊԿ, հաջորդ օրը` փչացնել ՀԱՊԿ-ը։ Չի կարելի զանգել Պոտինին, հաջորդ օրը ասել, թե կրակը ամերկացիներն են կանգնացրել։ Իշխանությունը նրա համար է, որ լուծի խնդիրները, երբեմն` անկարելին դարձնի հնարավոր, լինի ճկուն, խուսափի վատագույնից։ Չի կարող, չպիտի այնպես լինի, որ իշխանության բանակցային ցիկլերը ավարտվեն ռազմական գործողություններով ու հարյուրավոր զոհերով։

15. Ադրբեջանը, Թուրքիան, Ռուսաստանը, ԱՄՆ-ն, Իրանը գիտեն ինչ են ուզում։ Չգիտենք միայն մենք։ Մենք ասելով ես նկատի ունեմ Հայաստանը՝ թե՛ իշխանությունը, թե՛ ոչ իշխանական միտքը։ Նման պարագայում ռազմական պարբերական բախումները՝ մեծաթիվ զոհերով, լրիվ տրամաբանական են։ Ու մենք ամեն դեպքից հետո զարմացած հարցնելու ենք ինչո՞ւ այսպես եղավ, որտե՞ղ սխալվեցինք, ո՞վ հրահրեց, ո՞վ կանգնեցրեց։ Ժամանակն է, որ մենք հասկանանք, որ նոր ստեղծված իրականության մեջ պետք է ձևակերպել հայկական միտք, հայկական շահեր, հայկական նոր բովանդակություն։

16. Շատ գործիչներ ինչ-որ հարցումների գերին են` անհատական և իրավիճակային վարկանիշների։ Բայց ամեն ինչ սրընթաց է փոխվում։

Ի դեպ, 100 տարի առաջ Արամ Մանուկյանն ու Նժդեհն ունեցել են ամենամեծ անտիռեյտինգները, բայց կարողացել են համախմբել ու պետություն պահել։ Գործիչները, որոնք իրոք առաքելություն են զգում, հիմա պիտի դուրս գան ու լծվեն պետություն պահելու գործին։ Չանեն հիմա, հետո նոր իրականություն է լինելու։

17. Երբ կռիվը Երևանի կենտրոնից երեք ժամվա հեռավորության վրա է, էլ ե՞րբ, եթե ոչ հիմա մենք պետք է շրջադարձային որոշումներ կայացնենք, միավորվենք, գրագետ ու վճռական լինենք։

Հանրային տրամադրությունները՝ տագնապ, ագրեսիա, անհուսություն և այլն՝ փոխակերպենք նոր քաղաքական-հասարակական շարժման, որի առանցքը, սուպերգաղափարը պետությունն է։ Ու անհուսությունից փողոցում հավաքվող հազարներին, տանը նստած` իրենց անելիքը չիմացող հարյուր հազարներին միավորենք գործնական գաղափարի շուրջ՝ պահում ենք պետությունը։ Որոշում ենք պահել պետությունը։

18. Երբ կռիվը Երևանի կենտրոնից երեք ժամվա հեռավորության վրա է, մի ակնթարթում կարող են վերանալ ԱԺ մեծամասնություն, քվորում, կանոնակարգ հասկացությունները։ Սա կարծես թե դեռ չի գիտակցվում։ Պետք է աշխատել պետական ինստիտուտների հետ, ձևավորել նորերը՝ անհատական մակարդակում բացառելով ագրեսիան։ Ներսում արյուն չպետք է լինի։ Սա պետք է ֆիքսել` որպես հիմնական մեսիջ և փոխանցել գործող իշխանությանը, ԱԺ մեծամասնությանը։

Ամփոփում

Հայաստանի պետականության նոր էջը, պետականության նոր պրոյեկտը փուլային է.

Կարճաժամկետ. կանգնեցնել օրհասական փլուզումը, դա կարող է շաբաթների խնդիր լինել։
Միջնաժամկետ. դաշնակիցների, հարևանների, միջազգային հանրության, հակառակորդների հետ նոր բանակցային իրատեսական կոնցեպցիա, նոր լուծումներ, որոնք կապահովեն կայունություն։
Երկարաժամկետ. Հայաստանի, Արցախի և հայկական աշխարհի նոր բովանդակություն, զարգացման նոր տեսլական։

Վահե Հովհաննիսյան

Այլընտրանքային նախագծեր խումբ