Համախմբումն անհրաժեշտություն է, բայց կարիք չկա որպես գաղափար դա ասել և տարին 360 օր հակառակն անել. Կիրո Մանոյան
Ցեղասպանության 105-րդ տարելիցի կապակցությամբ ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի հղած ուղերձի ու հայ-թուրքական միջպետական երկխոսության նոր օրակարգ ձևավորելու անհրաժեշտության խնդրի մասին 168.am-ը զրուցել է ՀՅԴ Բյուրոյի Հայ Դատի և քաղաքական հարցերի գրասենյակի ղեկավար Կիրո Մանոյանի հետ:
– Պարոն Մանոյան, այսօր՝ Ցեղասպանության 105-րդ տարելիցի օրը, վարչապետ Նիկոլ Փաշինանը ուղերձ հղեց, որտեղ, մասնավորապես, ասված էր. «Պետք է ջանք չխնայենք, որ մեր դաշնակիցների հետ հարաբերությունները խորանան, դառնան ավելի ինստիտուցիոնալ և հուսալի, իսկ աշխարհում մեր բարեկամների թիվը շատանա»: Արդյո՞ք 2018 թվականից հետո իշխանության եկած ուժն այս երկու տարվա ընթացքում արել է այնպես, որ մեր դաշնակիցների հետ հարաբերությունները խորանան, և արդյո՞ք առավել ինքնիշխան է այսօր մեր պետությունը, ինչի մասին ևս ասված էր ուղերձում:
– Կար ժամանակ, երբ մենք ճիշտ այդ նույն բառերն էինք օգտագործում. ասում էինք, որ պետք է մեր հարաբերություններն այլ պետությունների, մասնավորապես, դաշնակիցների հետ հիմնված լինեն ոչ թե պետությունների ղեկավարների հետ ունեցած անձնական հարաբերությունների վրա, այլ դրանց հիմքում պետք է լինի ինստիտուցիոնալությունը: Նոր իշխանություններն արդյո՞ք դա հաջողել են այս երկու տարվա ընթացքում, կարծում եմ՝ ոչ, այլապես, եթե հաջողած լինեին, դրա մասին վարչապետը չէր խոսի: Փորձում են անել, բայց այս դեպքում էլ պետք է ընդգծեմ՝ ճիշտ ձևով չեն փորձում: Հիմա այդ անհրաժեշտ մակարդակի հարաբերությունները չկան՝ ոչ միայն Ռուսաստանի, այլ նաև՝ այլ պետությունների հետ: Ավելին՝ եվրոպական պետություններից լսում ենք դժգոհություններ, սակայն, եթե մինչև հիմա կար բարի կամք՝ նոր իշխանություններին ժամանակ տալու, ապա այն արդեն ավարտվել է: Կարծում եմ՝ երկու տարին բավական է, և մենք հիմա արդեն կարող ենք տարբեր երկրներից տարբեր արձագանքներ ստանանք, եթե այսպես շարունակվի:
Ինչ վերաբերում է առավել ինքնիշխան լինելուն, ապա այս ձևակերպումը ճիշտ է: Կարծես թե իշխանությունների կողմից կա ցանկություն՝ ավելի ինքնիշխան լինելու, ուզում են էդպիսին լինել, հարց է՝ այդ ցանկությունը կարողանո՞ւմ են հաջող ձևով իրականացնել: Ըստ իս՝ չեն կարողանում, որովհետև քայլերն են սխալ արվում:
Ինձ համար կարևոր էր վարչապետի այսօրվա ուղերձի այն հատվածը, որտեղ նա կարևորեց ուժեղ պետության գաղափարը: Այո՛, պետության շուրջ պետք է համախմբվենք ազգովի: Այս համախմբումն անհրաժեշտություն է, բայց կարիք չկա որպես գաղափար դա ասել և տարին 360 օր հակառակն անել:
– Վարչապետն այսօր խոսեց նաև առաջիկայում՝ հանրության դատին Ազգային հայեցակարգի ռազմավարություն ներկայացնելու մտադրության մասին, ըստ այդ նախագծի՝ պետք է կարողանանք համազգային համաձայնություն ձևավորել մեր ազգային արժեքների, նպատակների ռազմավարության շուրջ: Արդյո՞ք մինչև հիմա մեզանում չկար այդ համազգային համաձայնությունն ազգային արժեքների, տեսլականի շուրջ:
– Նախքան այս հարցին պատասխանելը, ուզում եմ ասել, որ ասածների և արածների միջև կա հակադրություն, և այսօր Ծիծեռնակաբերդի հուշահամալիրում իմ տեսածը դրա ապացույցն է:
Նախ՝ տեսնում ենք վարչապետին՝ տիկնոջ հետ, հետո՝ հանրապետության գլուխ համարվող նախագահին, հետո՝ Ազգային ժողովի նախագահին՝ տիկնոջ հետ: Նրանք առանձին-առանձին գնացին, լավ, գուցե հասկանանք՝ արտակարգ է դրությունը, բայց ինչո՞ւ առաջինը չգնաց երկրի գլուխը՝ նախագահը: Լարվածություն կա, դա երևում է, սակայն լավ կլիներ, որ գոնե տեսարանն ապահովելու համար միասին լինեին. սա իրականության և ասված արտահայտությունների ընդամենը մեկ դրսևորում է: Չցանկանալով այսօր հիշել մեր ներքին խնդիրները, պարզապես կասեմ, որ կարելի էր Ցեղասպանության 105-րդ տարելիցի ժամանակ ավելի շատ մասնակիցների ապահովել՝ պահպանելով անհրաժեշտ անվտանգային բոլոր միջոցառումները:
Ինձ համար անհասկանալի է, թե պատգամավորները փակ դահլիճում ինչպես են կարողանում 50 սանտիմետր հեռավորության վրա ժամերով նիստ անել, բայց Ծիծեռնակաբերդի հուշահամալիրում նրանց ներկայությունը չապահովվեց: Խոսքը նաև մտավորականներին է վերաբերում:
Այո՛, արտակարգ դրության պայմաններում էլ հնարավոր էր այնպես կազմակերպել, որ կես ժամը մեկ 10-15 հոգի սոցիալական հեռավորություն պահելով՝ բարձրանան Ծիծեռնակաբերդ. այս ամայի վիճակը ճիշտ չէ, այս հարցում այսքան կտրուկ պետք չէր: Կրկնում եմ՝ սա նշում եմ՝ ասածների և իրականության միջև հակադրությունը ցույց տալու համար:
– Այս իշխանությունների օրոք, երբ հենց իշխանության ներկայացուցիչները եկեղեցու և հովվապետի դեմ հայտարարություններով են հանդես գալիս, երբ բուհերից հանվում է Հայոց լեզվի և Հայոց պատմության պարտադիր ուսուցումը, ազգային գաղափարախոսության, տեսլականի ինչպիսի՞ ռազմավարություն կկարողանան մշակել՝ ըստ Ձեզ: Այն քաղաքականությունը, որը տեսնում ենք արդեն երկու տարի՝ սևերի և սպիտակների, հների և նորերի բաժանում, և այլն, արդյո՞ք Ձեզ հույս է ներշնչում, որ համազգային համաձայնություն կարող է ձևավորվել:
– Թե ինչպիսին կլինի, չեմ կարող ասել, բայց շատ կարևոր է նաև, թե այն ինչպես կներկայացնեն համազգային քննարկման: Օրինակ՝ վարչապետը կարող է ասել, որ հրապարակելու է այդ ռազմավարությունն իր ֆեյսբուքյան էջում, ուղիղ եթերով ներկայացնելու հանրությանը, ով ինչ ասելիք ունի, թող ասի, հետո ինքը վերջում կորոշի: Դա չեղավ ռազմավարություն, այն պետք է դրվի իսկապես համազգային քննարկման. Դրան պետք է մասնակցի նաև ամբողջ սփյուռքը, հակառակ պարագայում մենք կունենաք ընդամենը բարի թագավորի ցանկություն: Անհրաժեշտ է այս ռազմավարությունը քննարկել բոլոր անհրաժեշտ կառույցների հետ ու, առհասարակ, չի կարելի շարունակել այս բաժանումները՝ սևերի, սպիտակների, հիմա էլ՝ հիասթափվածների միջև: Թեև, ըստ իս, ամենաշատ հիասթափվածը հենց ինքն էր՝ վարչապետը:
– Հայաստանն արդյո՞ք ունի հայ-թուրքական միջպետական երկխոսության նոր օրակարգ ձևավորելու անհրաժեշտություն, որի հիմքում պետք է դնել Ցեղասպանության ճանաչումը և հատուցումը: Արդյո՞ք այդ ուղղությամբ դիվանագիտական քայլեր նշմարվում են այսօր։
– Թուրքիայի հետ հայտնի արձանագրություններից հետո ավելին բանակցությունների միջոցով անելու հնարավորություն հիմա չկա, այն էլ՝ այսօրվա թուրքական իշխանությունների հետ, թեև վստահ եմ, որ, եթե իշխանությունն էլ փոխվի, քաղաքական գիծը նույնն է մնալու: Իսկ ինչի մասին պետք է լինի երկխոսելու այդ օրակարգը, Թուրքիան ինչու պետք է խոսի մեզ հետ, այդ պետությունն այն համոզմանն էր նախկինում, որ առանց Հայաստանի հետ հարաբերությունները կարգավորելու՝ չի կարող տարածաշրւջանում ազդեցությունն ուժեղացնել, փորձեց գալ երկխոսության, չստացվեց, անցավ-գնաց: Իրենց քաղաքական մտածողության մեջ չկա հարևան, իրենցից անկախ Հայաստան պետություն, դրա համար իրենք չգիտեն, թե ինչպես պետք է վերաբերվեն անկախ հայկական պետության հետ: Մենք իրենց օրակարգում չկանք, իրենք՝ մեր:
Մեր օրակարգում այդ պետությանն ունենալու համար պետք է կարողանանք Թուրքիայի վրա ճնշում բանեցնել միջազգային հարաբերությունների միջոցով, բայց արդյո՞ք դա մենք կարող ենք, ընդհակառակը՝ հիմա Թուրքիան է այդպիսի ճնշում բանեցնում՝ սպառնալով փախստականներով: Տնտեսապես ևս պատրաստ չենք՝ ինչ ենք տալու այդ 75 միլիոնանոց շուկային: Սակայն մենք Թուրքիայի հասարակության մի զգալի շերտի հետ կարող ենք երկխոսել՝ տեխնոլոգիաների այս ժամանակահատվածում, այդ շփումը պետք է նրա համար, որ հետագայում այդ շերտը կարողանա ճնշում բանեցնել իշխանության վրա, ուստի հիմա ևս կարևոր եմ համարում թուրքական հասարակության առանձին շերտերի հետ մեր շփումը:
