«Պետք է ձգտումների մեջ ավելի համարձակ լինենք. նվնվալով տեղ չենք հասնի». Միքայել Մկրտչյան
Տարիներ առաջ Երևանից մոտ 60 կմ դեպի հարավ-արևմուտք՝ Արմավիրի մարզի Մյասնիկյան գյուղում, բացվեց Լևոն Գալչյան արվեստանոցը: Դպրոցը կրում է տարիներ առաջ քաղցկեղից մահացած երիտասարդ արվեստագետ Լևոն Գալչյանի անունն ու մարմնավորում նրա չիրականացած երազանքները:
Լևոն Գալչյանն ավարտել է Անգլիայի Բրայթոն քաղաքի Արվեստի համալսարանը և ստեղծագործել է կիրառական արվեստում: Նա աշխատել է բրոնզով, քարով, կտորով ու ստեղծել բրոնզաձույլ ու բյուրեղապակյա ջահեր, կիրառական արվեստի այլ նմուշներ: Լևոնը Հայաստան կատարած այցելություններից հետո մտադրվել էր այստեղ նույնպես գեղարվեստական գործունեություն ծավալել: Նրա մահից հետո ծնողները որոշում են ծրագիր իրականացնել Հայաստանում, բայց ոչ Երևանում: Դպրոց-արվեստանոցն անվճար է գործում բոլոր երեխաների համար: 168.am-ը զրուցել է ճարտարապետ, Լևոն Գալչյան արվեստանոց-դպրոցի ղեկավար Միքայել Մկրտչյանի հետ:
– Պարոն Մկրտչյան, նկատել եմ, որ Ձեր աշխատանքներում խաչը և Քրիստոսի պատկերը շատ եք օգտագործում: Ինչո՞վ է դա պայմանավորված:
– Խաչը շատ խորություններ ունի, որոնք մինչ օրս լիարժեք բացահայտված չեն: Որպես նշան` խաչն անսպառ է, և անընդհատ կարելի է իրեն նոր տեսանկյունից նայել: Բացի այդ` ինձ համարելով մի մարդ, ով փորձում է քրիստոնյա լինել, խաչը շատ կարևոր է: Ամեն անգամ փորձում եմ նրա մեջ նոր խորհուրդ տեսնել, նրա հազարավոր դրսևորումներից որևէ մեկի վրա շեշտադրում անել: Միջնադարյան խաչքարերը ես շատ եմ սիրում և կարծում եմ, որ ամենահետաքրքիր ստեղծագործություններից են, որոնք մենք նվիրել ենք աշխարհին: Այնպես չէ, որ խաչքարերն ամբողջովին բաց են, հասկանալի և վերապրելի, բայց այնքան լավն են, որ առանց դրա էլ՝ բոլորը հպարտանում են դրանցով:
– Նախկինում բոլոր հայ ընտանիքներում անպայման քրիստոնեական ինչ-որ իր լինում էր, այժմ նկատելի է, որ այդպիսի իրերը բացակայում են: Պատճառը ո՞րն է:
– Հետաքրքիրն այն է, որ տարիներ առաջ կարելի էր հանդիպել այնպիսի դեպքերի, երբ տանը մի անկյունում մոմ էին վառում, իսկ հետևում Ջոկոնդայի նկարը դնում: Եկեղեցիներում էլ այսօր կարելի է նույն երևույթին հանդիպել. ինչ-որ մեկը եկեղեցուն անհասկանալի բան է նվիրում, հոգևորականներն էլ այն եկեղեցու պատին են ամրացնում:
Տարօրինակ մի բան կա` սովետական տարիներին (աթեիստական հասարակություն, աթեիստական պրոպագանդա, և այլն), թվում էր, որ եթե արգելքներ չլինեն, վիճակը փոխվելու է: Հիմա, երբ այդ արգելքները չկան, ուղիղ հակառակ վիճակն է: Կարծում եմ, որ այն ժամանակ ինչ-որ բան ավելի պինդ էր, քան հիմա: Այսինքն` արգելքի վերացումը մեկ այլ անաստվածություն ստեղծեց, որը շատ ավելի վատն է, քան պարտադրված անաստվածությունը: Սա երբեմն հասնում է կամավոր անաստվածության:
Մարդիկ շատ ժամանակ իրենց ինքնությունից են խորշում, որն ինձ համար ամենաանհասկանալի բանն է: Գործի բերումով ես շատ եմ հանդիպում այն մտքին, որ հայկականությունն ամենաանհետաքրքիր ու անիմաստ թեման է: Երբ հայկական խոհանոցի մասին են խոսում, ասում են` խորոված, քյաբաբ և վերջ, էլ ի՞նչ կա, որ: Իրականում կա շատ մեծ խոհանոց, որը լավ վերաբերմունքի դեպքում կարող է ներկայանալի բան դառնալ: Մենք կարող ենք անընդհատ ասել, որ խորոված ու քյաբաբից բացի՝ ուրիշ բան չունենք, և այդպես էլ նույն տեղում կմնանք: Նույն վիճակում են նաև արվեստը, ճարտարապետությունը, գրականությունը… Գինու առումով խնդիրը մի փոքր այլ է: Փառք Աստծո, որ հիմա փորձում են տեղական լավ գինիներ պատրաստել, նույնիսկ մրցակցություն կա: Իսկ 5-6 տարի առաջ քացախաջուր էին պատրաստում և ասում` «Սա հայկական գինի է»: Պետք է ձգտումների մեջ ավելի համարձակ լինենք, որովհետև, ի վերջո, աշխարհ ենք եկել և պետք է մի բան անենք. նվնվալով տեղ չենք հասնի:
– Կամավոր անաստվածությունն ո՞ւր կտանի, ինչպե՞ս պետք է դրա դեմն առնել:
– Փոքր-ինչ դժվար է հասկանալ, թե որտեղից պետք է սկսել: Իմ կարծիքով` լավագույն տարբերակը կենդանի օրինակներ ունենալն է, սկսած հոգևորականներից՝ մինչև աշխարհիկ քրիստոնյա մարդկանց օրինակներ, ովքեր իրենց կենցաղով, կենսակերպով կստիպեն մարդկանց հետևություններ անել: Կամ էլ պետք է քարոզ անել, լավ իմաստով քարոզ, որը, երբ լսում ես, հալվում ես: Կենդանի, սրտից եկող աղոթքներն են այսօր պակասում: Պետք է որևէ ձևով սա արթնացնել: Եկեղեցին, բնականաբար, շատ անելիքներ ունի:
– Անդրադառնանք Ձեր ստեղծագործություններին: Ինչպիսի՞ նյութերի հետ եք սիրում աշխատել:
– Նյութերի նախընտրության առաջին սահմանում բնական նյութերն են, սինթետիկ նյութեր ես չեմ սիրում: Նախընտրած նյութերի եռանկյունի է ստացվել. սիրում եմ աշխատել փայտի, քարի և գունավոր մետաղների, առավելապես՝ պղնձի հետ: Կցանկանայի կավով զբաղվել, բայց այն ինձ համար փակ աշխարհ է: Այս առումով` ես շատ կոնսերվատիվ եմ: Եթե մի բանի տիրապետում եմ՝ գնում եմ այդ ուղղությամբ: Նոր աշխարհ մտնելու քայլ անելն ինձ համար միշտ դժվար է: Ես չեմ կարող ձեռքի հետ ինչ-որ աշխատանք անել:
– Ի՞նչն է ստեղծագործելիս Ձեզ ոգեշնչում: Հավատքն օգնո՞ւմ է:
– Քրիստոնեության առաջին դարերին վանքերում հոգևորականները երկար ժամանակ, աղոթելուց բացի, ոչինչ չէին անում: Հետո ազատ ժամերին նրանք սկսեցին ինչ-որ բանով զբաղվել:
Ես ունեմ իմ հիմնական աշխատանքը, այն է` ճարտարապետությունը և ինտերիեր դիզայնը, ունեմ նաև ազատ ժամանակ, որի ընթացքում աշխատում եմ նյութի հետ: Հոգեվիճակն այդ ժամանակ աղոթքի նման մի բան է, որովհետև սիրելով շփվում եմ նյութի հետ: Եթե մի բան ստացվում է, նշանակում է, որ սերն ու աղոթքը նյութի մեջ են մտել:
Կաստանեդան մի հանճարեղ միտք ունի` «Աշխատանքը վահան է, որը փրկում է մեզ չար ուժերից»: Ես իմ փորձով կարող եմ ասել, որ Աստված չանի՝ մի քանի օր պարապ մնամ: Սկսում են հիմար մտքեր ու անհանգստություններ առաջանալ, որոնք կարող են մարդուն ուտել: Երբ սկսում ես աշխատել, այդ մտքերը մոտիկ չեն գալիս: Մոտավորապես այս ձևով էլ արվում է այն ամենն, ինչը ես անում եմ:
– Այսինքն՝ անընդհատ ստեղծագործության մե՞ջ եք:
– Կարելի է ասել` այո: Դա շատ հետաքրքիր աշխատանք է: Մի կողմից` դու աշխատանքի ժամանակ վարձատրվում ես, քանի որ շատ ժամանակ հաճույք ես ստանում, մյուս կողմից էլ` դառնություն ես ապրում, որովհետև երբեմն ստանում ես այնպիսի արդյունք, որը քեզ չի գոհացնում: Շատ դաժան բան է, համարյա նման է նրան, որ երեխա ես ունենում, անհաջող է լինում, բայց ինքը պետք է ապրի: Ծանր բան է: Պետք է կյանքի պաուզաները մի բանով լցնել, ես նախընտրում եմ այն քար ու փայտ տաշելով լցնել: Մյուս կողմից էլ՝ դա մեդիտացիա է, աղոթք է… չգիտեմ:
– Կպատմե՞ք «Ձեռքը» աշխատանքի մասին:
– Այդ ֆորման ինձ վաղուց էր դուր գալիս: Իմ պատրաստած իրերից շատերն արխետիպերի խնդիր ունեն: «Ձեռքը» արխետիպիկ սիմվոլներից մեկն է, որին ցանկանում էի անդրադառնալ: Գործընթացի ժամանակ շատ հետաքրքիր բաներ տեղի ունեցան: Ես բացահայտեցի, որ ձեռքի մեջ շատ հետաքրքիր օրինաչափություններ կան: «Ձեռքը» աշխատանքն էլ արվեց մաթեմատիկական օրինաչափությունների հիման վրա: Այդպիսի աշխատանքներն ինտերիեր ձևավորելու համար են նախատեսված: Օրերից մի օր հետաքրքիր ինտերիերի մի անկյունում այս ձեռքն իր տեղը կգտնի, և այն մարդիկ, ովքեր կհայտնվեն այնտեղ, իրենց լավ կզգան (ժպտում է.- Գ.Ա.):
– «Բանալի» աշխատանքն էլ իր մեջ խորհուրդ է պարունակում, չէ՞:
– «Բանալին» ևս արխետիպ է: Եթե չեմ սխալվում` իր մեջ հավատքի խորհուրդ ունի, որովհետև բանալիի միջոցով է դուռը բացվում, այսինքն` հավատքի միջոցով է նոր կյանքի դուռը բացվում: Ինքը, կարծում եմ, մի օր շարք կդառնա. դժվարն առաջինն է: Պատրաստելուց մի քանի ամիս անց հասկացա, որ կախիչը, որի վրա ամրացված է բանալին, նեղում է ինձ: Չալարեցինք և նրան նոր լուծում տվեցինք: Այս ամենն արվեստանոցում կատարվեց` աշակերտներիս ներկայությամբ: Ինձ համար շատ կարևոր է, որ նրանք տեսնում են այս նյուանսները: Բանալին արված-վերջացրած աշխատանք էր, բայց մենք այն ուղղեցինք, և երեխաները տեսան, որ այն տասը անգամ ավելի լավ սկսեց նայվել:
– Ձեր աշխատանքներն ինչպե՞ս եք վաճառում:
– Ես Երևանի մի քանի խանութների հետ եմ աշխատում, որոնք գնում են իրերը և սկսում վաճառել: Մնացած իրերը գտնվում են արվեստանոցում, որոնք ժամանակ առ ժամանակ հերթական ինտերիերի մեջ եմ սկսում օգտագործել: Իրականում դա տխուր բան է, քանի որ կարող ես տասը տարվա ընթացքում արած աշխատանքներդ այստեղ-այնտեղ օգտագործել և մնալ դատարկ արվեստանոցում: Դրա համար էլ շատ ժամանակ չեմ ցանկանում պատրաստածս իրերը վաճառել, ավելի լավ է պատերից կախված մնան:
– Աշխատանքներից դժվա՞ր եք բաժանվում:
– 25 տարի առաջ վաճառելու նպատակով մի քանի իրեր բերեցի այստեղ: Հավանեցին, վերցրեցին, ընդ որում, ասեմ, որ պատրաստածս աշխատանքները շատ արագ ձևով վաճառվեցին: Այդ գիշեր դաժան երազ տեսա. առաստաղից երեխաներ էին կախված: Երազն իմ գործերի պատմությունն էր: Սկզբում շատ ծանր տարա, հետո` անցավ: Գործեր կան, որոնցից դժվար եմ բաժանվում, բայց, ի վերջո, դրանք արվում են ինչ-որ մեկին ուրախություն պատճառելու համար:
