Ստալինյան Սահմանադրության մեջ ևս համամարդկային արժեքներ էին ընդգրկված

Հարցազրույց Ալեքսանդր Արզումանյանի հետ

– Պարոն Արզումանյան, ինչպե՞ս կմեկնաբանեք Եվրամիության արտաքին հարաբերությունների գլխավոր հանձնակատար Քեթրին Էշթոնի տարածած հայտարարությունը, որտեղ մասնավորապես նշված է, որ «եթե Հայաստանը որոշի միանալ որևէ մաքսային միության, ապա դա անհամատեղելի կլինի Եվրամիության և Հայաստանի միջև կնքվելիք երկկողմանի Խորը և համապարփակ ազատ առևտրի պայմանագրի հետ»:

– Հայտարարությունն ինքն իրենով ամեն ինչ ասում է:

– Իսկ ընդհանրապես ի՞նչ կարծիք ունեք ՀԱԿ առաջնորդ Լևոն Տեր-Պետրոսյանի վերջին ելույթում հնչած այն մտքի մասին, որ «կործանարար է միակողմանի արևմտամետ կամ միակողմանի ռուսամետ լինելը»: Հնարավո՞ր է, որ Հայաստանը ո՛չ արևմտամետ լինի, ո՛չ էլ ռուսամետ:

– Գիտեք, դա այնպիսի աքսիոմա է, որ, այո՛, պետք է լինել հայաստանամետ: Դա բոլորին է պարզ: Հայաստանի կուսակցությունները պետք է լինեն հայաստանամետ: Այլ հարց է, թե դու ի՞նչ արժեքների ես դավանում և ի՞նչ տիպի պետություն ես կառուցում: Դու ունես երկու մոդել, մեկը ռուսական մոդելն է, մյուսը` եվրոպականը: Առաջինն այն սովորական մոդելն է, որը խեղդում է իր քաղաքացուն, մյուսը` համամարդկային արժեքների վրա հիմնված համակարգն է: Դու ընդամենը դա ես ընտրում:

– Իսկ Հայաստանը կարո՞ղ է չընտրել:

– Այստեղ հարցը չի դրվում, թե դու ռուսականն ես ընտրում կամ արևմտյանը: Հարցն այն է, թե հասարակությունն ի՞նչ կոնսենսուսի է գալիս, ի՞նչ արժեհամակարգի վրա է կառուցում իր պետությունը: Սա պետք է ընտրել: Ցանկացած բան սկսվում է ընտրությունից, մարդը մարդ է դարձել ընտրության շնորհիվ. Եվայի ընտրության շնորհիվ է, որ մենք շարունակում ենք մեր գոյությունը:

– Սակայն Լևոն Տեր-Պետրոսյանն ասում է, որ այդ համամարդկային արժեքները (ժողովրդավարություն, մարդու իրավունքներ և այլն) ամրագրված են մեր սահմանադրության մեջ, բայց այդ նույն արժեքները գրված են նաև, օրինակ, Ռուսաստանի Դաշնության սահմանադրության մեջ:

– Ես ստալինյան սահմանադրությունն էլ եմ կարդացել, բրեժնևյանն էլ, և դրանց բոլորի մեջ ընդգրկված են եղել համամարդկային արժեքները: Վստահ եմ, որ Չինաստանի սահմանադրության մեջ նույնպես հակահամամարդկային որևէ դրույթ չկա: Ցանկացած դիկտատոր գրում է սահմանադրություն, որը բաղկացած է գեղեցիկ բառերից: Հարցն այն չէ, թե ի՞նչ է գրված, հարցն այն է, թե ինչպե՞ս ես դրանք կիրառում: Մենք ունենք նաև լավ օրենքներ, բայց եթե այդ օրենքները չեն կիրառվում…

– Կա՞ երկընտրանք, որ Հայաստանը պետք է ինտեգրվի կա՛մ Եվրոպական միությանը, կա՛մ Եվրասիական, կա՛մ Մաքսային միությանը:

– Արդեն 20 տարի Հայաստանն ընտրել է այդ ուղին` ինտեգրվելու եվրոպական կառույցներին, և իր ողջ օրենսդրական դաշտը համահունչ դարձնելու Եվրոպական միության օրենսդրությանը: Մյուսը նախ դեռ հայտնի կոնֆիգուրացիա չէ և ընդամենը ցանկություն է: Ավելին, թե՛ ռուսական կայսրության, թե՛ Խորհրդային կայսրության, թե՛ այսօրվա Ռուսաստանի փորձը ցույց է տալիս, որ դժվար է հավատալ, թե նման պատմական բեռ կրող երկիրը կարող է մեզ ինչ-որ այլընտրանք ներկայացնել: Այսօր կա այդ ուղղությունը, և մենք այդ ուղղությամբ գնում ենք, բայց սա ընտրության հարց չէ, սա ընդամենը գործիք է:

Մենք ունենք գործիքներ, որոնք օգտագործելով մեր երկիրը ոտքի ենք կանգնեցնում: Եվրոպական ինտեգրումը հենց այն գործիքն է, որով մենք կարգավորում ենք մեր երկիրը: Այլ գործիքներ դեռևս որևէ մեկը չի առաջարկել: Եթե առաջարկ լինի, կարելի է մտածել այդ գործիքներն օգտագործելու մասին:

– Իսկ նույն Քեթրին Էշթոնի կամ ԵՄ խորհրդատվական խմբի ղեկավարի նմանատիպ հայտարարությունները համարո՞ւմ եք վերջնագիր Հայաստանին` ընտրություն կատարելու առումով:

– Ես դեռևս չեմ տեսել, որ լինեն վերջնագրեր: Կան մարդիկ, ովքեր իրենց տեսակետներն են արտահայտում և ակնհայտ փաստեր են բերում, որ այս կամ այն քայլը կարող է հակասել բռնած ճանապարհին: Հիմա եթե մենք հայտարարել ենք, որ բռնել ենք եվրոինտեգրման ճանապարհը, պետք է աշխատենք նվազագույնը շեղվել այդ ճանապարհից` այդ ընթացքում նաև պահպանելով բարիդրացիական, ջերմ հարաբերություններ Ռուսաստանի հետ, որովհետև մենք ռուս ժողովրդի հետ միասին եղել ենք նույն պետության կազմում, Ռուսաստանի հետ ունենք ռազմա-տնտեսական խորը համագործակցություն, որն, իհարկե, չպետք է իրականացվի մեր ինքնիշխանության հաշվին:

Այն պահից, երբ մեր ինքնիշխանությունը սկսում է վտանգվել, այո՛, մենք պարտավոր ենք ընտրություն անել հօգուտ ինքնիշխանության, հօգուտ անկախության: Սա պարտադիր պայման է: Ընդամենը պետք է գտնենք լավագույնը` կառուցելու մեր երկիրը, կառուցելու այնպես, ինչպես մենք ենք պատկերացնում:

– Կա կարծիք, որ իշխանությունները նման ինտեգրացիոն առաջարկություններն օգտագործում են ընդամենը սեփական իշխանությունն ամրապնդելու և լեգիտիմացնելու համար: Ինչպե՞ս եք վերաբերվում այդ կարծիքին:

– 20 տարի շարունակ այդպես էլ եղել է: Քանի որ Ռուսաստանը խառնվում է մեր ներքին գործերին բոլոր ընտրություններից առաջ, այդ հռետորաբանությունն ի հայտ է գալիս ընտրություններից առաջ: Եվ իշխանությունն ընտրություններից առաջ փորձում է հնարավորինս շատ աջակցություն ստանալ, տարբեր տրամաչափի ռուս գործիչներ բերել, որոնք հայտարարություններ կանեն, և, ի վերջո, դա զավեշտի է վերածվում, որովհետև մեկը մեզ անվանում է «ֆորպոստ», մյուսը` «անկլավ», մեկ ուրիշն էլ մի այլ բան կանվանի: Սա մեր արժանապատվությանը հարիր չէ, բայց, ցավոք սրտի, այդպես է, և այդպես կլինի այնքան ժամանակ, քանի դեռ մենք չենք որոշել, որ անկախ պետություն ենք, քանի դեռ ժողովրդավարությունը վերջնականապես չի հաղթանակել Հայաստանում, և մենք իշխանություն ենք ձևավորում ընտրությունների միջոցով, այլ ոչ թե սրա-նրա հորդորներով կամ աջակցությամբ:

«168 ԺԱՄ»