Փաշինյանը ո՛չ փաթեթը ստորագրեց, ո՛չ երկիրը պատրաստեց չստորագրելու հետևանքին, իսկ վերջում՝ խաղաց ժամանակի, կյանքերի ու Հայաստանի պետականության վրա.Դավիթ Անանյան
ՊԵԿ նախկին նախագահ, «Միասնության թևեր» քաղաքական նախաձեռնության ներկայացուցիչ Դավիթ Անանյանը Ֆեյսբուքի իր էջում գրում է. «Արցախի հիմնախնդրի կարգավորման գործընթացը ձգվել է գրեթե երեք տասնամյակ։ Այդ ընթացքում ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հովանու ներքո կայացել են հարյուրավոր գաղտնի և ոչ գաղտնի հանդիպումներ, մշակվել են տասնյակ տարբեր փաստաթղթեր, որոնց զգալի մասն ունի «հույժ գաղտնի» կարգավիճակ։ Այսօր կառավարության կողմից հրապարակված նյութերը այդ բազմաշերտ փաստաթղթաշրջանառության ընդամենը մի մասն են և չեն հանդիսանում ամբողջական պատկերացումն ապահովող ամբողջ պաշարը։
Ամենևին չհավակնելով հանդես գալ որպես միջազգային իրավունքի փորձագետ, ինչպես նաև չլինելով Արցախի կարգավորման հիմնախնդրի լավագույն գիտակը, այնուամենայնիվ, այսօրվա հրապարակված փաստաթղթերը թույլ են տալիս անել մի շարք կարևոր, իսկ որոշ դեպքերում՝ ճակատագրական եզրահանգումներ իրականում տեղի ունեցած իրադարձությունների և առկա հնարավորությունների վերաբերյալ՝ ձևավորելով տեսակետ այն բանի մասին, թե ինչու այդ հնարավորությունները աղետալիորեն չօգտագործվեցին։
Ի՞նչ է ասում 2019թ․ փաթեթը (հունիս 2019)
2019թ․ փաթեթը, ըստ բովանդակության, 2016թ․ և 2018թ․ տարբերակների թարմացված կրկնությունն է։ Նույն տրամաբանությամբ Հայաստանից պահանջվում էր կոշտ ու անհետադարձելի զիջումներ, իսկ Արցախի կարգավիճակը թողնվում էր մշուշի մեջ։
Փաստաթղթով նախատեսվում էր 5 շրջանների վերադարձ Ադրբեջանին՝ որպես «առաջին փուլ», հայկական ուժերի և բնակչության լիակատար դուրսբերում, Ադրբեջանի վարչական վերահսկողության հաստատում, միջազգային խաղաղապահների տեղակայում նախկին ԼՂԻՄ սահմանին, Արցախի համար՝ միայն միջանկյալ կարգավիճակ։ Ինչ վերաբերում է վերջնական կարգավիճակին՝ ապա անորոշ և արդյունքների պարտադիրությունը չամրագրված «ազատ կամարտահայտությամբ» հանրաքվե։
Կարճ ասած՝ նույն ճարտարապետությունը, ինչ Մադրիդ–Կազան–2016 և Կրակովի փաստաթղթերում․ Հայաստանից՝ քարտեզով պարտավորություններ, Արցախին՝ ոչ մի երաշխավորված ապագա։
Ի՞նչ կնշանակեր այս փաթեթի ամբողջական ընդունումը
Եթե Նիկոլ Փաշինյանը հայտարարեր, որ Հայաստանը համաձայն է այս փաթեթին, ապա դա կնշանակեր, որ Հայաստանը ընդունում է հողերի անհետադարձելի վերադարձը, համաձայնում է խաղաղապահների մանդատին, ընդունում է, որ Արցախի վերջնական կարգավիճակը որոշվելու է մի գործընթացով, որի արդյունքը որևէ կերպ ամրագրված չէ, ինչպես նաև համաձայնում է, որ Արցախը մինչ այդ ունենալու է ոչ թե ինքնիշխան կամ ճանաչված, այլ միջանկյալ, ժամանակավոր կարգավիճակ։
Այսինքն՝ Հայաստանը ստորագրում էր կոշտ պարտավորությունների տակ՝ փոխարենը ստանալով անորոշ խոստումներ՝ առանց որևէ իրավաքաղաքական երաշխիքի։
Նիկոլ Փաշինյանի վարքագծի գնահատականը՝ չստորագրելու և պատերազմ հրահրելու տեսանկյունից
Ճշմարիտ է, որ այս փաստաթուղթը վտանգավոր էր, և միայն «չստորագրելու» հիմքով Փաշինյանին պատերազմի հրահրող հռչակելը չափազանց պարզ մոտեցում է, քանի որ դա միայն պատմության «մեղմ» կողմն է։
Աշխարհաքաղաքական իրականությունը, և հատկապես՝ Ադրբեջանի վարքագիծը, պարզ ասում էին՝ այս փաթեթը չընդունելը կրելու է ծանր հետևանքներ։
Եվ հենց այստեղ է բացվում այն ճակատագրական հակասությունը, որն այսօր շատերի աչքում վեր է ածվել ոչ թե պարզապես սխալի, այլ՝ պետության անվտանգության հանդեպ դավադրական գործողությունների կամ հանցավոր անգործության։
1․ Չընդունեց, բայց նաև չպատրաստեց երկիրը դրա գինը վճարելուն
Եթե հասկանում ես, որ Ադրբեջանը հետևողականորեն գնում է առավելագույնի և պատերազմը դառնում է սցենար, ոչ թե պահի տակ ծնված ռիսկ, ապա պարտավոր ես վերակառուցել բանակը, ամրապնդել դաշնակիցներին, վերափոխել անվտանգային ճարտարապետությունը, պատրաստել հանրությանը, իրականացնել ռազմավարական զսպում։
Բայց Փաշինյանը ոչինչ չարեց։ Ավելին՝ նա հրապարակային կերպով ստեղծեց «խաղաղության դարաշրջանի» պատրանք, դրանով ստվերելով վտանգի իրական չափը։
Սա արդեն ոչ թե պարզապես անհեռատեսություն էր, այլ՝ պետական կործանման դուռը լայն բացող անգործություն, որն իր հետևանքներով հանրությանը ներկայանում է որպես իսկական դավաճանական վարքագիծ։
2․ Հռետորաբանության և իրական քաղաքականության կործանարար բախում
Մի կողմից՝ նա հայտարարում էր․ «Ղարաբաղը Հայաստան է, և վերջ», մյուս կողմից՝ շարունակում էր բանակցել այն փաթեթներով, որտեղ նման բան նույնիսկ տեսականորեն չէր կարող ամրագրվել։
Այս վտանգավոր երկակիությունը ներսում ստեղծեց կեղծ ուժի և ինքնավստահության պատրանք, դրսում թույլ տվեց Ադրբեջանին Հայաստանը ներկայացնել որպես «անզիջում, անկայուն, անկանխատեսելի»։
Արդյունքում՝ Հայաստանը ձեռք բերեց դիվանագիտական պարտվողի, իսկ Ադրբեջանը՝ «համբերատար կողմի» կարգավիճակ, որը «խաղաղության առաջարկին» իբր պատասխան չի ստանում։
Այսպիսի վարքագիծը պարզապես սխալ չէ, այլ՝ մարդկանց կյանքի հետ խաղալու քաղաքականություն, որը չի կարող չունենալ դավաճանության ելևէջներ՝ թեկուզ քաղաքական իմաստով։
Եզրակացություն
Եթե Փաշինյանը 2019թ․ հունիսյան փաթեթը ստորագրեր, 2020թ․ պատերազմը գուցե լիներ հենց այդ պահին։ Բայց ստատուս քվոն չէր փոխվի, Արցախի ճակատագիրը չէր ամրապնդվի և Ադրբեջանը պարզապես կսպասեր ավելի հարմար պահի։
Խնդիրը այլ տեղ է․ Փաշինյանը ո՛չ փաթեթը ստորագրեց, ո՛չ երկիրը պատրաստեց չստորագրելու հետևանքին, ո՛չ բանակը վերակառուցեց, ո՛չ դաշնակցային համակարգը վերականգնեց, ո՛չ ժողովրդի առաջ խոսեց ճշմարտությամբ, իսկ վերջում՝ խաղաց ժամանակի, կյանքերի ու Հայաստանի պետականության վրա։
Այդ պատճառով նրա վարքագիծը պետք է ընկալվի ոչ թե սոսկ որպես սխալ, այլ՝ պետական անվտանգության հիմքերը քայքայող, հեռատեսությունից զուրկ, դատապարտելի և քաղաքական առումով՝ դավաճանական վարքագիծ, ոչ թե ստորագրություն չդնելու, այլ՝ գիտակցված անգործության և կործանարար սխալների համար»։
