Հայաստանյան արհեստական բանականությունը մուտք է գործում համաշխարհային բժշկություն․ Denovo Sciences-ը նոր դեղամիջոց է մշակում հազվագյուտ հիվանդության դեմ
Հայաստանում գործող deep-tech ստարտափ Denovo Sciences-ը հայտարարել է միջազգային նշանակության համագործակցության մասին՝ միավորվելով Weill Cornell Medicine-Qatar (WCM-Q) և Sidra Medicine առաջատար բժշկական կենտրոնների հետ։ Նոր ծրագիրը նպատակ ունի գտնել և մշակել դեղամիջոց հոմոցիստինուրիա կոչվող հազվագյուտ ժառանգական հիվանդության դեմ։
Ինչ հիվանդության մասին է խոսքը
Հոմոցիստինուրիան հազվագյուտ գենետիկ խանգարում է, որը խոչընդոտում է մետիոնին ամինաթթվի բնական նյութափոխանակությունը։ Արդյունքում արյան մեջ կուտակվում է հոմոցիստեին, որն ունի թունավոր ազդեցություն՝ վնասելով ուղեղը, աչքերը, ոսկորներն ու սրտանոթային համակարգը։
Հիվանդությունը հաճախ ախտորոշվում է մանկական տարիքում և կարող է հանգեցնել մտավոր զարգացման ուշացման, տեսողական խնդիրների, կմախքային անոմալիաների և այլ լուրջ հետևանքների։
Այսօր կիրառվող սննդային սահմանափակումներն ու հավելումները միայն մասամբ են օգնում հիվանդներին․ իսկ արդյունավետ դեղամիջոց դեռ գոյություն չունի։ Հենց այդ բացն է փորձում լրացնել Denovo Sciences-ը՝ կիրառելով նորագույն AI տեխնոլոգիաներ։
Ինչպես է աշխատում հայկական AI ստարտափը
Denovo Sciences-ը հիմնադրվել է 2019 թվականին Երևանում՝ հայ գիտնականների և ինժեներների նախաձեռնությամբ։ Այն միավորում է արհեստական բանականությունը, քվանտային մոլեկուլային մոդելավորումը և մաթեմատիկական մոդելավորումը՝ նոր դեղերի հայտնաբերման գործընթացը կտրուկ արագացնելու նպատակով։
Սովորաբար դեղագործական ընկերությունները տարիներ են ծախսում մեկ մոլեկուլի հայտնաբերման վրա՝ օգտագործելով հազարավոր փորձարկումներ։ Denovo-ի մոտեցումը տարբեր է․
Նրանք կիրառում են reinforcement learning (ուժեղացնող ուսուցում),
Իրականացնում են մոլեկուլային սիմուլյացիաներ, և օգտագործում են AI ալգորիթմներ, որոնք կարող են կանխատեսել, թե ինչպես նոր մոլեկուլը կազդի մարդու օրգանիզմում՝ առանց երկարատև փորձարարական ցիկլերի։
Այս մոտեցումը հնարավորություն է տալիս ստանալ արդյունքներ շաբաթների կամ ամիսների ընթացքում՝ այն դեպքում, երբ ավանդական մեթոդներով դա տևում է տարիներ։
Նոր համագործակցություն՝ գիտության գլոբալ ցանցում
Նոր ծրագրի շրջանակում յուրաքանչյուր կողմ իր դերն ունի․
– Denovo Sciences՝ կմշակի նոր դեղային թեկնածուներ AI-ի և քվանտային մոդելավորման միջոցով,
– Weill Cornell Medicine-Qatar (WCM-Q)՝ կտրամադրի հետազոտական լաբորատոր բազա և գիտական փորձ,
– Sidra Medicine՝ կիրականացնի կլինիկական փորձարկումներ՝ գնահատելով նոր մոլեկուլների արդյունավետությունը և անվտանգությունը։
Համագործակցության վերջնական նպատակը՝ ստեղծել արդյունավետ դեղամիջոց մի հիվանդության դեմ, որը հատկապես տարածված է Մերձավոր Արևելքի և Հյուսիսային Աֆրիկայի տարածաշրջանում, որտեղ գենետիկական հարազատ ամուսնությունների բարձր տոկոսը նպաստում է ժառանգական հիվանդությունների տարածմանը։
Հայկական տեխնոլոգիան՝ միջազգային ուշադրության կենտրոնում
Denovo Sciences-ը վերջին տարիներին արդեն դարձել է հայկական գիտատեխնոլոգիական միջավայրի առաջատարներից։ 2023-ին ստարտափը ստացավ ներդրում SASTIC հիմնադրամից՝ հետագա հետազոտությունների և թիմի ընդլայնման նպատակով։
Այն համագործակցում է նաև ֆրանսիական CIRI հետ՝ պան-կորոնավիրուսային ինհիբիտորների մշակման ուղղությամբ։
Ընկերությունը ընդգրկվել է եվրոպական ELISE AI ծրագրում՝ ներկայացնելով Հայաստանը խոշոր գիտական համագործակցությունների քարտեզին։
Ընկերության համահիմնադիրներն են Հովակիմ Զաքարյանը (CEO), Մհեր Մաթևոսյանը (CTO) և Վարդան Հարությունյանը (CAIO)։ Թիմը ներառում է ֆիզիկոսներ, քիմիկոսներ, կենսաբաններ և AI մասնագետներ, որոնք միավորում են գիտական մտածողությունն ու ինժեներական հնարամտությունը։
Սիրարփի Աղաբաբյան
