Իրականում սոցիալական խնդիր առանձնապես չի լուծվելու. նվազագույն կենսաթոշակը դեռ ամբողջությամբ չի ծածկում կենսապահովման անհրաժեշտ ծախսերը». Լիլիա Ամիրխանյան. «Փաստ»

«Փաստ» թերթը գրում է. ««Հայացք» վերլուծական կենտրոնի փորձագետ Լիլիա Ամիրխանյանի հետ զրույցում անդրադարձել ենք հուլիսի 1-ից կենսաթոշակների, նպաստների բարձրացմանը, խոսել հունիսին արձանագրված գնանկման միտումների ու ազդեցության մասին։

«Հաշվի առնելով այն սոցիալական ծանր իրավիճակը, որն արդեն ավելի քան 2 տարի կա, եկամտի ցանկացած ավելացում դրական է, բայց, այդուհանդերձ, չենք կարող օբյեկտիվ չլինել ու չասել, որ իրականում սոցիալական խնդիր առանձնապես չի լուծվելու։ Գուցե որոշակիորեն ինչ-որ չնչին հարցեր լուծվեն, բայց սոցիալական խնդիր չի լուծվելու։ Այս առումով բավական է դիտարկել հուլիսի 1-ից բարձրացված նվազագույն կենսաթոշակի չափը և նվազագույն պարենային զամբյուղի արժեքը։ Թեպետ այդ բարձրացման արդյունքում նվազագույն կենսաթոշակը մոտեցել է նվազագույն պարենային զամբյուղի արժեքին, բայց դեռ ամբողջությամբ չի ծածկում կենսապահովման անհրաժեշտ ծախսերը»,-«Փաստի» հետ զրույցում նշել է փորձագետը՝ շեշտելով, որ այլ խնդիր ևս կա։

«Հասկանալի է, որ մարդու բարեկեցիկ կյանքի ու նվազագույն կենսապահովման կարիքների համար նվազագույն կենսաթոշակի և նվազագույն պարենային զամբյուղի՝ միմյանց համարժեք լինելը բավարար չէ։ Առօրյայում հարակից այլ ծախսեր կան։ Գնահատելու համար՝ արդյոք եկամուտների աճը առաջանցիկ է գնաճից, իշխանության կողմից համեմատությունը սպառողական գների ինդեքսի ցուցանիշով և եկամուտների միջինացված աճով է իրականացվում։ Բայց երբ խոսում ենք սպառողական գների ինդեքսի մասին, միշտ պետք է հիշել, որ խոսքը միջինացված ցուցանիշի մասին է, որի ներքո, օրինակ՝ բանջարեղենի գները 40 և ավելի տոկոսով են աճել, մսամթերքինը՝ 10 և ավելի տոկոսով։ Շուրջ մեկ տարվա ընթացքում հացաբուլկեղենի և ձավարեղենի շուկայում գնի երկնիշ աճ է գրանցվել։ Առաջին անհրաժեշտության մյուս ապրանքների դեպքում ևս գները բարձրացել են, և, հետևաբար, այս տեսանկյունից առաջանցիկ եկամուտների աճի համարժեքության մասին խոսք լինել չի կարող»,-ասաց Լ. Ամիրխանյանը։

Կենսաթոշակների, նպաստների բարձրացումների ֆոնին փորձագետը դրական հանգամանք առանձնացրեց. «Խոսքը վերջին բարձրացումների և գնաճային ճնշումների որոշակի նվազման զուգադիպության մասին է։ Այս հանգամանքը մի փոքր մեծացնում է բարձրացումների նշանակությունը, բայց այստեղ ևս ռիսկեր կան։ Մասնավորապես, գնաճի առումով մենք դեռ չենք գտնվում այնպիսի փուլում, երբ կարող ենք վստահ լինել, որ երկու և ավելի տարի տևած շարունակական գնաճային միջավայրն արդեն թուլացել է, գնում ենք հակառակ ուղղությամբ, կա անկման միտում։ Այսօր գնանկում կա, բայց դեռ չունենք վստահություն, որ այն կշարունակվի։ Հակառակը՝ մեր տնտեսությունում և տնտեսության շուրջ տեղի ունեցող զարգացումները հաշվի առնելով՝ լրացուցիչ գնաճային ճնշումների մարտահրավերները դեռ պահպանվում են։ Մասնավորապես, ծառայությունների գները դեռ բարձր մակարդակում են։ Բացի այդ, նաև համախառն պահանջարկի գեներացիայի կանխատեսելիությունն է բավականին բարձր, այսինքն՝ արտաքին գործոններով պայմանավորված՝ լրացուցիչ պահանջարկի ձևավորում, ինչն ածանցյալ կերպով նաև գնաճի վրա է անդրադառնում»։

Մեր զրուցակցի դիտարկմամբ՝ մյուս գործոնը դրամի արժևորումն է։ «Դրամը դեռևս ամրապնդված է, ինչը թեպետ երկակի ազդեցություն է ունենում, բայց, այնուամենայնիվ, նաև գնաճային լրացուցիչ ճնշում կարող է առաջացնել։ Ընդհանուր առմամբ, բոլոր այն գործոնները, որոնք 2022-ին սրեցին գնաճային ճնշումները, այսօր գուցե որոշակիորեն մեղմվել են, բայց չեն չեզոքացել, դրանք՝ որպես մարտահրավեր ու ռիսկ, դեռ պահպանվում են։ Պետք է հաշվի առնել, որ այս շրջանը մի շարք ապրանքների, այդ թվում՝ միրգ-բանջարեղենի առումով համեմատաբար մատչելի է։ Երկու ամիս անց ավելի ցուրտ եղանակային շրջան է լինելու, և, ելնելով սեզոնային առանձնահատկություններից, կարծես, գնաճային ճնշումներ դեռ սպասվում են»,-ասաց նա՝ շեշտելով, որ այս տեսանկյունից ևս սոցիալական խնդիրներն առանձնապես չեն լուծվելու։

Անդրադառնալով իրավիճակի հնարավոր լուծումներին՝ նա շեշտեց. «Մի կողմից՝ հանրության շրջանում անընդհատ եկամուտներն ավելացնելու օբյեկտիվ պահանջ է առաջանում, մյուս կողմից՝ կա նաև խնդրի հակառակ կողմը՝ պետություն, պետական ռեսուրսներ, միջոցներ։ Ես քաղաքական կամքն ու կառավարման որակները մի կողմ եմ թողնում, որովհետև եթե այս իշխանության պարագայում դա քննարկենք, ո՛չ որևէ առաջարկով ենք հանդես գալու, ո՛չ էլ որևէ գործողություն ենք ակնկալելու իրենցից։Մեծ հաշվով, անում են այն, ինչ ուզում են։ Մինչդեռ միջազգային պրակտիկայում օրինակելի մի մոդել կա՝ եկամուտների ինդեքսացիան։ Այս մասին արդեն ավելի քան 2 տարի է՝ բարձրաձայնում ենք. այն պահից, երբ հասկանալի էր, որ գործ ունենք երկարաժամկետ գնաճային իրավիճակի հետ, գործողություններ ու քայլեր պետք է դիտարկվեին։ Եկամուտների ինդեքսացիան այն գործողությունն է, որն իրականացվում է կառավարությունների կողմից՝ ինչ-որ իրավիճակներում մարդկանց եկամուտների կորստի փոխհատուցումն ապահովելու համար։ Գնաճն ամենատարածված իրավիճակներից է, որի ժամանակ միջազգային պրակտիկայում կիրառվում է եկամուտների ինդեքսացիան։ Գնաճի պարագայում մարդկանց եկամուտները նվազում են, և այդ վնասի փոխհատուցման համար տարբեր երկրներում կիրառվում է ինդեքսացիայի գործիքակազմը»։

Հայաստանի պարագայում, փորձագետի խոսքով, չունենալով օրենսդրական հիմքեր, որպես այդպիսին, ինդեքսավորման ինստիտուցիոնալ տեսակը չի կիրառվում։ «Մեզ մոտ նվազագույն աշխատավարձը, կենսաթոշակները պարբերաբար բարձրացվել են, ինչը գուցե ինչ-որ տեղ կարող ենք որպես մասնակի ինդեքսավորման տեսակ ընկալել։ Այդուհանդերձ, եթե այն լինի ինստիտուցիոնալ գործիքակազմով, յուրաքանչյուր անգամ գնաճային որոշակի շեմի հասնելու դեպքում այն կիրառելու ակնկալիք կլինի։ Մինչդեռ 2022-ին, երբ գնաճն առաջանցիկ էր, ինդեքսավորման պրակտիկան չկիրառվեց։ Առնվազն իրավունք կար ենթադրելու, որ կիրառվում էին միայն իրավիճակային լուծումներ, օրինակ՝ որոշ քաղաքական գործընթացներին ընդառաջ»,-հավելեց նա։

Իսկ թե ինչպես է ստացվում, որ կառավարությունը «պատմական ռեկորդներ» է արձանագրում, բայց կենսաթոշակներն ու նպաստները չնչին են բարձրանում, Լիլիա Ամիրխանյանը նկատեց. «Սա, բնականաբար, խնդիր է, այստեղ հակասությունների բավականին մեծ փունջ կա։ Նույն հասարակության շրջանում հարց է առաջանում՝ «եթե մեզ մոտ ամեն ինչ այդքան լավ է, ապա նվազագույն կենսաթոշակը ինչո՞ւ բարձրացավ ընդամենը 3000 և ոչ թե, օրինակ՝ 30 հազար դրամով», ինչը միգուցե իր համար նշանակալի իրավիճակ կփոխեր։ Այս հարցադրման պատասխանը պետք է տրվի, բայց չի տրվում։ Ինչ-որ բացատրություններ ներկայացնելու փորձեր արվեցին, որոնք միջին վիճակագրական քաղաքացուն ոչինչ չեն տալիս։ Քաղաքացին գրեթե ամենօրյա ռեժիմով լսում է, թե՝ աննախադեպ ցուցանիշներ, ֆինանսական հոսքեր ունենք, փողի խնդիր չունենք և այլն»։

Վերոնշյալ հարցադրման պատասխանները, ըստ փորձագետի, իրականում մի քանիսն են. «Առաջին՝ գուցե չունենք աննախադեպ հոսքեր, որոնց մասին խոսում են, և բոլոր վիճակագրական ցուցանիշները գուցե մանիպուլ յացիա են։ Երկրորդ տարբերակով՝ գուցե ունենք այդ հոսքերը, բայց դրանք, գիտակցված, թե չգիտակցված, չեն ուղղվում համապատասխան ուղղություններ։ Երրորդ՝ չկա միջոցները արդյունավետ կառավարելու փորձ, ունակություն կամ կամք։ Իսկ միջին վիճակագրական քաղաքացու համար որևէ տարբերություն չկա՝ կամքի, ունակության, թե փորձի բացակայությունն է պատճառը, քանի որ եթե իշխանություն ես, սեփական հանրության նկատմամբ պատասխանատվություն ունես։ Մինչդեռ ամեն օրվա կտրվածքով ինչ-որ հայտարարություններ են արվում, բայց արդյունքն ընդամենը նվազագույն կենսաթոշակի, նպաստների չնչին բարձրացումն է, որն իրականում սոցիալական խնդիր առանձնապես չի լուծում»։

Մեր զրուցակցի խոսքով, ինդեքսացիայի գործընթացը ռիսկեր ունի, առաջինը պետության հնարավորությունների խնդիրն է. «Հակադարձելով՝ կարող են նշել, թե մեր պետությունը ինդեքսացիա իրականացնելու համապատասխան միջոցներ չունի։ Ու այստեղ բախվում ենք նույն խնդրին՝ այդ դեպքում ո՞ւր են բոլոր աննախադեպ ցուցանիշները, աննախադեպ հոսքերը, որոնց մասին խոսում էիք։ Մեր պարագայում եկամուտների գոնե մասնակի ինդեքսացիա իրականացնելու հնարավորությունը, կարծես, ունենք, որովհետև մեզ ասում են, որ ամեն ինչ աննախադեպ է»»։