Նախագահը և պետությունը

«Հայաստան 2018-2022» նախագծում սահուն ուրվագծվում է նոր սցենար, որի առանցքը 4-րդ նախագահ Արմեն Սարգսյանն է։

Նա հիմա ֆորմալ-արարողակարգային հանդիպումների փուլում է, ինչը, հասկանալի է, կողմերից ոչ մեկին ոչինչ էական չի տալու։ Այդպիսին է իրականությունը։

Մի պահից կավարտվի նրան մերկապարանոց գովելու ու կամ փնովելու այս փուլը։ Հետո կգա իրականությունը։

Սահմանադրությամբ ունենալով չնչին լիազորություններ, ունենալով պետության ընթացիկ կառավարման վրա օրենքով ամրագրված գրեթե զրոյական լծակներ` 4-րդ նախագահը կանգնած է հավանական  մի քանի սցենարների առաջ, և ընտրությունը մեծ մասամբ միայն իրենն է։ Իսկ ընտրությունը հետևյալն է՝ կկարողանա՞ Ա. Սարգսյանը Սահմանադրությամբ չամրագրված, բայց և չարգելված լիազորություններ և դերակատարում վաստակել։ Մյուս կողմից` 4-րդ, և մեծ հաշվով, էքսպերիմենտալ նախագահի ընտրությունը զուտ անձնական չէ, այն ունենալու է իր ազդեցությունը պետության զարգացման` հնարավոր մյուս սցենարների վրա։

Արմեն Սարգսյանի հաջողության հիմնական  նախապայմանը

Որքան հնարավոր է արագ և խորքային պատկերացնել Հայաստանի ներկա վիճակը։ Սա ամենևին հեշտ խնդիր չէ, բավական բարդ է ընկալել և ընդունել հայաստանյան իրականությունը։ Ի՞նչ մթնոլորտ է  երկրում, ի՞նչ է նշանակում գրեթե 100 տոկոսով կառավարվող քաղաքական դաշտ կամ դրա բացակայություն, ինչպե՞ս և ի՞նչ մեխանիզմներով է աշխատում մեդիա դաշտը, ի՞նչ աստիճանի է հասել քաղաքացու և պետության օտարացումը միմյանցից, ինչո՞ւ  են մարդիկ ընտանիքներով, գյուղերով արտագաղթում, ինչո՞ւ է երիտասարդության 70 տոկոսը մտածում երկիրը լքելու մասին։ Ի՞նչ է կեղծ հայրենասիրությունը, և ո՞րն է խաղաղության գինը։

Արմեն Սարգսյանի դերակատարումը

Նոր սահմանադրությամբ նախագահ դառնալն իսկապես էքսպերիմենտ է։ Մենք չունենք նախադեպ և չգիտենք ,թե բացառապես ներկայացուցչական ֆունկցիաներ ունեցող նախագահը պետության կառավարման համակարգում ինչ դերակատարում կունենա։ Առաջին հայացքից՝ ոչ էական։ Մյուս կողմից՝ Հայաստանն իր ինստիտուցիոնալ զարգացման առումով ֆիզիկական անձանց պետություն է, որտեղ անձերն իրենց ճիշտ և գրագետ դիրքավորմամբ ավելի ազդեցիկ են, քան՝ օրենսդրական լիազորությունները։

Այս մթնոլորտում մեծ է և՛ տապալվելու, և՛ հաջողելու հավանականությունը։ Բանալին գտնվում է հետևյալի մեջ՝ իր համար հարցերի ի՞նչ օրակարգ կսահմանի նախագահը։ Ճիշտ օրակարգը հենց հաջողության բանալին է։

Գուցե արժե, որ Արմեն Սարգսյանը կենտրոնանա հետևյալ երեք կետերի վրա.

1. Բարքեր
2. Վերականգնել կարծիքի, տեսակետի ինստիտուտը երկրում
3. Ներկայացնել բարեփոխումների տեսլականններ

Ուշադրություն դարձրեք՝ այս կետերը չեն պահանջում սահմանադրական լիազորություններ։ Փոխարենը պահանջում են անձնական հատկանիշներ՝ հավելված պաշտոնի բարձր տիտղոսին։

Բարքեր

Երկար տարիների ընթացքում մի շարք պատճառներով Հայաստանում արմատավորվել են արևելյան- հետադիմական բարքեր։ Հայաստանն իր բարքերով ոչ միայն հեռու է եվրոպական տենդենցներից, այլև՝ զիջում է ԵԱՏՄ որոշ պետությունների։ Կենցաղային բնույթի վերնախավի պայմաններում հասարակությունը մոլորված է և չի ստանում առաջադիմական ուղենիշներ։ Հայաստանում վերնախավն ավելի առաջադեմ չէ, քան՝ հասարակության միջին շերտերը։ Սա ակնհայտ է կյանքի բոլոր ոլոտներում։

Սա ժամանակատար պրոցես է, գուցե սրա համար չհերիքի պաշտոնավարման 7 տարին, բայց սկիզբը մի օր պետք է դնել ու դա անել պարզ քայլերով։

Խրամատում զինվոր ունեցող երկրում խաղաղ կյանքը պետք է ունենա իր չգրված օրենքները, այսպես կոչված, խաղաղ կյանքի դոկտրինը։ Այն պետք է լինի պարզապես զուսպ։

Խոշոր կապիտալի տեր և հայկական վերնախավի մշակույթից  դուրս գտնված Արմեն Սարգսյանը կարող է պետական պաշտոնյաներին և մեծահարուստներին իր պահվածքով ուղերձ հղել, որ աղքատ երկրում ամենշաբաթյա թանկ հարսանիքներն ու քեֆերն ընդունելի չեն։

Երբ 18-20 տարեկանները կանգնած են խրամատում, ճիշտ չէ Երեւանում անել միլիոնավոր դոլարանոց հարսանիքներ։ Պետք է զուսպ լինել կյանքի բոլոր դրսևորումներում՝ կենցաղից մինչև աշխատանքային հարաբերությունների մշակույթ, որտեղ քծնանքը վաղուց հաղթում է մտքին։

Բարքերը նախագահի հրամանագրով կարգավորել հնարավոր չէ։ Սա հնարավոր է կարգավորել նախագահի անհատական վերաբերմունքով։

Վերականգնել տեսակետի ինստիտուտը

Հայաստանում հանրային և աշխատանքային գործունեության ամենացավալի կորուստներից մեկը տեսակետի ինստիտուտի կազմաքանդումն է։ Խոսքն ինքնուրույն, սեփական տեսակետի մասին է։ Այս վիճակը մեկ օրում կամ մեկ տարում չի ձևավորվել։ Սա դանդաղ, սողացող պրոցես է, որը հասել է կատարելության մեկ պարզ պատճառով՝ խրախուսվել է։

Սեփական տեսակետ չունենալն այսօր Հայաստանում ամենակոմֆորտ միջավայրն է, որի մեջ հաջողությամբ  տեղավորվել են պետական համակարգը, քաղաքական, կուսակցական դեմքերը, իշխանական և ընդդիմադիր պատգամավորների ճնշող մեծամասնությունը, ստեղծագործական միությունները, ռեկտորները, մտավորականները և այլն՝ բոլոր նրանք, ովքեր այլ պետություններում կոչված են հասարակություն և հասարակական կարծիք ձևավորելու, նրանք, ովքեր այլ պետություններում և հասարակություններում առողջ բանավեճ, դիսկուրս և, հետևաբար, առողջ զարգացումներ են գեներացնում։

Ասվածը չի վերաբերում միայն համապետական թեմաներին։ Խնդիրն այնքան է խորացել, որ մարդիկ իրենց իսկ ոլորտներին վերաբերող թեմաներում այլևս չունեն կարծիք։ «Անտեսակետ Հայաստանի» մոդելը ոչ մի զարգացում, ոչ մի հեռանկար չի կարող ապահովել։

Արմեն Սարգսյանի՝ իրավական տեսակետից չնչին լիազորությունների հաղթահարման միակ տարբերակը պաշտոնի հեղինակությունը օգտագործելով՝ տարբեր հարցերի շուրջ, երկրում կատարվող իրադարձությունների և պրոցեսների մասին պարբերաբար հրապարակային տեսակետ ձևակերպելն է։ Հասարակության մեջ կա պահանջ՝ հեղինակավոր մարդու տեսակետի։

Ներկայացնել բարեփոխումների տեսլականներ

Ակադեմիական համակարգի, դպրոցական համակարգի, բուհական գիտության, ստեղծագործական միությունների, կինոյի, թատրոնի, լրատվական համակարգի և այլնի, ցանկացած այլ ոլորտի, և ցանկացած այլ հերթականությամբ. պետք է ներկայացնել բարեփոխումների սեփական տեսլականը բոլոր այն համակարգերի, որոնց խորքային բարեփոխումները հետաձգվել են տասնամյակներով։ Անգամ եթե դրանք հետաձգվել են երբեմն սոցիալական, բարոյաէթիկական պատճառներով, բայց ժամանակը հիմա հասունացել է։

Բարեփոխումների տեսլականներ, հայեցակարգեր ներկայացնելը սահմանադրությամբ նոր նախագահին արգելված չէ, և այստեղ չեն կարող լինել խանդի կամ մրցակցության մոտիվներ վարչապետի կամ կառավարության հետ։ Լրիվ հակառակը։ Նախագահի անունից, նախագահի համակարգից ներկայացված ոլորտային բարեփոխումների գաղափարները շատ օգտակար կարող են լինել ռեալ լիազորություններով օժտված գործադիր իշխանության և, իհարկե, հասարակության համար, որին պետք է օգնել՝ վերականգնել պետության զարգացման հարցում իր մասնակցությունը։

Ամփոփում

Հայաստանն այն վիճակում է, որ հարցերն այլևս ուղիղ պատասխան են ակնկալում։ Կգնա՞ այս ճանապարհով Ա. Սարգսյանը, թե՞ կնախընտրի պասիվ դիտորդի սահմանադրական իր դերը։ Դա կարճ ժամանակում պարզ կլինի։ Անձնական կապերը, լավ հարաբերությունները, կրթվածությունը, լավ CV-ն՝ կարևոր են, բայց դրանք բոլորը միջոցներ են`գործ անելու համար։

Վահե Հովհաննիսյան
«Այլընտրանքային նախագծեր խումբ»
Շարունակելի