ԵԽ Կոռուպցիայի դեմ պայքարի պետությունների խումբն իր զեկույցում անդրադարձել Հայաստանի ցուցանիշներին

Եվրոպայի խորհրդի կոռուպցիայի դեմ պայքարի պետությունների խումբը (GRECO) 2023 թվականի վերաբերյալ հրապարակած զեկույցում անդրադարձ է կատարել նաև Հայաստանին՝ միևնույն ժամանակ կոչ անելով ԵԽ անդամ երկրների կառավարություններին կոռուպցիան կանխելու և կենտրոնական կառավարությունների բարձրագույն գործադիր գործառույթներում ազնվությունը խթանելու համար ավելի խիստ կարգավորումներ ընդունել։

Զեկույցը պետությունների կառավարություններին նաև կոչ է արել խիստ կարգավորումներ ընդունել լոբբինգին և երրորդ կողմերի հետ շփումներին, և ուժեղացնել ջանքերն՝ ամբողջությամբ և առանց հապաղելու իրականացնելու GRECO-ի բոլոր առաջարկությունները:

Ինչ վերաբերում է կառույցի 5-րդ գնահատման փուլին, որը կենտրոնանում է կոռուպցիայի կանխարգելման և կենտրոնական կառավարության ու իրավապահ մարմինների բարձրագույն գործադիր գործառույթների միջև ամբողջականության խթանման վրա, GRECO-ի արդյունքները ցույց են տալիս, որ թափանցիկությունը, վերահսկողությունը և հաշվետվողականությունը մնում են վտանգի տակ:

GRECO-ի հրապարակած զեկույցում նշվում է նաև Հայաստանի ցուցանիշների մասին, որում, մասնավորապես, ասվում է, որ մոնիթորինգի այս փուլով ներկայացված 24 առաջարկություններից 11-ը կատարվել է մասամբ (45,8%), իսկ 13-ը՝ ամբողջությամբ (54,2%)։

Խորհրդարանի պատգամավորների վերաբերյալ զեկույցը նշում է, որ Հայաստանի կողմից 5 հանձնարարականներ կատարվել են մասամբ, իսկ 2-ն՝ ամբողջությամբ։

Դատավորներին վերաբերող 5 հանձնարարական կատարվել է մասամբ, 5-ն՝ ամբողջությամբ։

Դատախազների վերաբերյալ Հայաստանի կողմից կատարված հանձնարարականներն, ըստ GRECO-ի 2023 թվականի զեկույցի, կազմում է 86 տոկոս․ 1 հանձնարարական կատարվել է մասամբ, իսկ 6-ն՝ ամբողջությամբ։

2023 թվականի տարեկան զեկույցում GRECO-ն մտահոգություն է հայտնել խորհրդարանականների շրջանում կոռուպցիայի կանխարգելման վերաբերյալ իր առաջարկությունների դանդաղ կատարման կապակցությամբ՝ համեմատած այլ մասնագիտական ​​խմբերի հետ։ Այն նաև ընդգծում է, որ մի շարք դատական ​​համակարգեր պետք է հետագայում բարեփոխվեն՝ երաշխավորելու դատավորների և դատախազների անկախությունը և ամրապնդելու նրանց նկատմամբ կիրառվող ազնվության կանոնները:

«Չկա թափանցիկություն առանց հաշվետվողականության, քանի որ անպատժելիությունը միայն խորացնում է կոռուպցիայի ռիսկը և խաթարում հանրային վստահությունը։ Ավելի շատ կանոնակարգում և խստություն է անհրաժեշտ բարձրագույն գործադիր գործառույթներին առնչվող կոռուպցիոն ռիսկերը լուծելու համար, մասնավորապես՝ երրորդ կողմերի և լոբբիստների հետ շփումների, ինչպես նաև ազնվության քաղաքականության արդյունավետությունն ապահովելու համար: Բարձրագույն գործադիր գործառույթներ ունեցող անհատները պետք է օրինակ լինեն»,- ասել է կառույցի նախագահ Մարին Մրչելան։

Ըստ GRECO-ի՝ պետությունները պետք է ապահովեն, որ իրենց ինստիտուցիոնալ և օրենսդրական ամբողջականության շրջանակներն ամբողջությամբ և ուղղակիորեն կիրառվեն ոչ միայն բարձրաստիճան քաղաքացիական ծառայողների, այլև նախարարների, նրանց քաղաքական խորհրդատուների և քաղաքականապես նշանակված այլ անձնակազմի և որոշ պետությունների ղեկավարների նկատմամբ: Զգալի բարելավումներ են անհրաժեշտ այնպիսի ոլորտներում, ինչպիսիք են վարքագծի կանոնների ընդունումն ու կիրառումը, շահերի բախման և լոբբինգի կառավարումը, ակտիվների հայտարարագրերի մոնիթորինգը, և դրանց թափանցիկության ապահովումը, անձեռնմխելիության սահմանափակումը, տեղեկատվության հասանելիությունը և այլն։

Զեկույցում անդրադառնալով իրավապահ մարմիններին՝ GRECO-ն ընդգծում է, որ պետությունները պետք է ավելին անեն՝ ապահովելու, որ կոռուպցիոն վարքագիծը և բարեխղճության խախտումները պատշաճ կերպով լուծվեն հիերարխիայի բոլոր մակարդակներում և կանխեն կառավարության անհիմն միջամտությունը ոստիկանության գործունեությանը: Ոստիկանության համար անհրաժեշտ է համապարփակ հակակոռուպցիոն և ազնվության քաղաքականություն որդեգրել, ինչպես նաև բարելավել շահերի բախման և երկրորդական զբաղվածության կառավարումը, ազդարարների պաշտպանությունը և հավաքագրման, առաջխաղացման և աշխատանքից ազատման գործընթացները:

GRECO-ն լավ առաջընթաց է արձանագրում մի շարք ոլորտներում, ինչպիսիք են բարձրագույն գործադիր գործառույթներ ունեցող անձանց վարքագծի կանոնների ներդրումը, նրանց մանդատների ընթացքում բախվող ռիսկերի ավելացված քարտեզագրումը և իրավապահ մարմինների բարձր ռիսկային գործառույթներում կոռուպցիան կանխելու հստակ ջանքերը:

Մինչև 2023 թվականի վերջը GRECO-ն հրապարակել էր զեկույցներ 21 պետությունների վերաբերյալ, որոնք գնահատում էին նրանց համապատասխանությունը գնահատման 5-րդ փուլի առաջարկություններին: GRECO-ն իր 5-րդ գնահատման փուլի շրջանակներում գնահատել էր 21 պետություն։ Համաձայն 2023 թվականի դեկտեմբերի 31-ի դրությամբ հրապարակված զեկույցների՝ պետություններն ամբողջությամբ կամ մասամբ կատարել են GRECO-ի առաջարկությունների 58%-ը կենտրոնական կառավարությունների բարձրագույն գործադիր գործառույթների վերաբերյալ (2022-ի վերջի 45%-ի համեմատ): Ինչ վերաբերում է իրավապահ մարմիններին, ապա ամբողջությամբ կամ մասամբ իրականացված առաջարկությունների մասնաբաժինը փոքր-ինչ աճել է՝ 2022-ի 63%-ից 2023-ին հասնելով 67%-ի:

2023 թվականի վերջին GRECO-ի առաջարկությունների 54%-ը պատգամավորների, դատավորների և դատախազների վերաբերյալ կատարվել է ամբողջությամբ, 31%-ը մասամբ կատարվել է, իսկ 15%-ը մնացել է չկատարված։ Չիրականացված առաջարկությունների ամենաբարձր մասնաբաժինը վերաբերում է պատգամավորներին (20%)՝ համեմատած դատավորների (13.5%) և դատախազների (10%):

GRECO-ն իր զեկույցում մտահոգություն է հայտնել, որ որոշ երկրներում առաջընթացը դեռևս սահմանափակ է՝ պատգամավորների վարքագծի կանոնների կիրառման, ակտիվների հայտարարագրման համակարգերի թափանցիկության և լոբբինգի կարգավորման հարցում, ինչպես նաև անբավարար առաջընթաց է արձանագրվել դատական ​​խորհուրդների անկախության ապահովման հարցում: Այն դրականորեն նշում է մի քանի ոլորտներ, մասնավորապես՝ օրենսդրական գործընթացների ընդհանուր բարելավված թափանցիկությունը՝ հանրային նշանակալի մասնակցությամբ:

GRECO-ն նշում է իր 25-ամյակը 2024 թվականին: GRECO-ն ստեղծվել է 1999 թվականի մայիսի 1-ին որպես Եվրոպայի խորհրդի ընդլայնված մասնակի համաձայնագիր՝ 17 պետությունների կողմից (Բելգիա, Բուլղարիա, Կիպրոս, Էստոնիա, Ֆինլանդիա, Ֆրանսիա, Գերմանիա, Հունաստան, Իսլանդիա, Իռլանդիա, Լիտվա, Լյուքսեմբուրգ, Ռումինիա, Սլովակիա, Սլովենիա, Իսպանիա և Շվեդիա): Այսօր այն ունի 48 անդամ՝ Եվրոպայի խորհրդի անդամ 46 երկրները, ԱՄՆ-ը և Ղազախստանը։ ԵՄ-ն կառույցին անդամակցել է 2019 թվականին՝ որպես դիտորդ։

GRECO-ն ներկայումս պատրաստում է իր 6-րդ գնահատման փուլը, որը կկենտրոնանա կոռուպցիայի կանխարգելման և տեղական և տարածաշրջանային իշխանությունների ամբողջականության խթանման վրա, և այն կմեկնարկի 2025 թվականին:

Կոռուպցիայի դեմ պետությունների խումբը (GRECO) Եվրոպայի խորհրդի մարմին է, որի նպատակն է բարելավել կոռուպցիայի դեմ պայքարելու իր անդամների կարողությունները՝ վերահսկելով նրանց համապատասխանությունը հակակոռուպցիոն չափանիշներին: Այն օգնում է պետություններին բացահայտել ազգային հակակոռուպցիոն քաղաքականության թերությունները` խթանելով անհրաժեշտ օրենսդրական, ինստիտուցիոնալ և գործնական բարեփոխումները: