Դավիթ Բաբայան. Վերադարձ դեպի 88 թվականը մեզ համար ոչ թե փոխզիջում է, այլ կապիտուլյացիա
Հարցազրույց Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության նախագահի մամուլի խոսնակ Դավիթ Բաբայանի հետ
– Ինչպե՞ս կգնահատեք ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի ամերիկացի համանախագահ Ջեյմս Ուորլիքի` մայիսի 7-ի հայտարարությունը և ղարաբաղյան հիմնախնդրի կարգավորման վերաբերյալ նրա ներկայացրած վեց կետերը:
– Մենք, իհարկե, ուսումնասիրել ենք այդ ելույթը: Պետք է ասեմ, որ, ճիշտ է՝ այնտեղ կան դրույթներ, որոնց մասին խոսվել է, կան դրույթներ, որոնք առաջին անգամ են հրապարակվում, բայց, ընդհանուր առմամբ, մեր դիրքորոշումը հետևյալն է` անկախ ամեն ինչից` մեզ համար վերադարձ անցյալին չկա և չի էլ կարող լինել թե՛ ԼՂՀ-ի սահմանների, թե՛ նրա կարգավիճակի առումով: Սա մի բան է, որը մենք պիտի հստակորեն պատկերացնենք:
Ցանկացած քայլ, որն Արցախը կվերադարձնի այնպիսի վիճակի, ինչպիսին եղել է 1988թ., նույնիսկ 1991թ., հղի է անկանխատեսելի հետևանքներով: Պետք է արվի ամեն ինչ, որպեսզի հակամարտությունը կարգավորվի համապարփակ ձևով, այլ ոչ թե կողմերից մեկը ստանա առավելություն մյուսի հանդեպ, ինչը Ադրբեջանի մոտ կարող է առաջացնել գայթակղություն, որ փորձ անի հարցը կարգավորել ուժով և վերջնականապես: Մենք պիտի հրաժարվենք նման մոտեցումից:
Արցախը` 1988-91 թթ. նախապատերազմյան սահմաններով, գայթակղիչ է Ադրբեջանի համար և այդ սահմաններով ի վիճակի չէ գոյատևել որպես անկախ պետականություն: Ի տարբերություն տեսական մոտեցումների` մենք դա տեսել ենք գործնականում, անցել ենք այդ ամենը:
Իսկ այս 20 տարիների ընթացքում Արցախում նաև մի մեծ, կարևոր տրանֆորմացիա է տեղի ունեցել. մենք ազգային-ազատագրական պայքարի հոգեբանությունից արդեն անցել ենք պետության կերտման, պետականամետ մտածելակերպին: Ազգային-ազատագրական ոգին, փիլիսոփայությունն ունեցել է մեկ նպատակ` վերամիավորվել Հայաստանին կամ ստեղծել անկախ պետություն: Ստեղծել ենք, բայց հետո տեսանք, որ դա բավարար չէ, մենք նաև պիտի ի վիճակի լինենք ապահովելու մեր անվտանգությունը:
– Բայց չէ՞ որ Ուորլիքը համակողմանի լուծում է առաջարկում: Մեզ համար պայմաննե՞րն են անընդունելի:
– Գիտեք, համակողմանի լուծումն այնպիսին պետք է լինի, որ կողմերից մեկը չգայթակղվի հարցը ուժային մեթոդով լուծելու: Եթե Արցախը վերադառնում է 1988 թ. սահմաններին, ինչպե՞ս դա կարող է լինել համապարփակ կարգավորում: Չի՛ կարող լինել: Այն ժամանակ Արցախն այդ սահմաններով է եղել, ինչո՞ւ ոչ ոք չի ընդունել Արցախի անկախությունը, որովհետև Ադրբեջանը չի թողել, գայթակղվել և հարձակվել է մեզ վրա:
Հիմա նույնը չենք կարող թույլ տալ: Եթե Ադրբեջանում հերոսացնում են Սաֆարովին, այնտեղի ոստիկանության ղեկավարներից մեկն ասում է` հայի արյունը կխմեմ, և ոչ ոք դա չի դատապարտում, քաղաքակիրթ աշխարհը չի ասում` էս ում հետ գործ ունենք, սա ֆաշիստական երկիր է, ուզում են այնտեղ օլիմպիական խաղեր անցկացնեն՝ ի ՜նչ անհեթեթության ենք հասել…
– Այսինքն, Ձեր կարծիքով, Ադրբեջանն այն գործընկերը չէ՞, ում հետ կարելի է խաղաղության հասնել:
– Իհարկե ոչ, որովհետև նա թույլ չի տվել, որ մենք այդ խաղաղությանը հասնենք, և թույլ էլ չի տալիս. նա ասում է` Երևանն էլ է իմը, Սևանն էլ, Նախիջևանն ու Զանգեզուրը, ամեն ինչ իմն է, հարձակումներ է գործում: Ինչպեգս կարող է այդպիսի պետությունը լինել հուսալի գործընկեր:
– Բայց Արցախն ուզո՞ւմ է խաղաղության պայմանագիր, այդպես չէ՞:
– Բոլորն էլ ուզում են, բայց այդ խաղաղության պայմանագիրը պիտի արժանապատիվ խաղաղություն բերի, այլ ոչ թե այնպիսին, որ մյուս կողմը ոգևորվի և դիմի բռնի ուժի:
– Մյուս կողմից` ցանկացած համաձայնագիր տեսականորեն ենթադրում է զիջումներ: Համաձայն չե՞ք:
– Տեսականորեն այո, բայց ես մի փոքր կուղղեմ Ձեր խոսքը` փո՛խզիջումներ: Իսկ վերադարձ դեպի 1988 թվականը մեզ համար ոչ թե փոխզիջում է, այլ կապիտուլյացիա: Եթե 1993, 94, 95 թթ. մարդիկ մտածում էին, որ հնարավոր է այդ սցենարով գնալ, հիմա ակնհայտ է, որ անհնար է: Օրինակ, մենք ասում ենք` եկեք խոսենք որոշ տարածքների կարևորության մասին: Շահումյանի կամ Քարվաճառի` նախկին Քելբաջարի շրջանում սկիզբ են առնում մեր ջրային պաշարների 80 տոկոսը` Արփա և Որոտան գետերը, որոնք սնում են Սևանա լիճը:
Այս տարածքը մեզ համար կենսական նշանակություն ունի, և որևէ մեկը չի կարող մեզ վստահեցնել, թե գիտեք, հարևան ֆաշիստական պետությունը, որն ասում է, որ պիտի բնաջնջի հայերին, հայերը եկվորներ են և այլն, և այլն, չի թունավորի այդ գետերը: Թունավորել է պատերազմի տարիներին, թունավորում էին մեր գետերը մինչև 1988 թ., դրա համար քաղցկեղի ուժեղ պոռթկում եղավ Ստեփանակերտում և Ղարաբաղի այլ շրջաններում: Մենք տեսել ենք այդ ամենը, հիմա մենք պատրագստ ենք Սևանա լիճը թունավորել:
– ԼՂՀ-ի դիրքորոշումը հասկանալի է, բայց պաշտոնական Երևանը, ըստ էության, չի առարկում բանակցություններում առաջարկվող կետերին: Օրինակ, ՀՀ արտգործնախարար Է. Նալբանդյանը, մեկնաբանելով Ջեյմս Ուորլիքի հայտարարությունը, մասնավորապես նշել է. «Ինչպես և եռանախագահները, մենք շարունակում ենք վստահ լինել, որ վերջին տարիների ընթացքում եռանախագահ երկրների ղեկավարներիգ լգԱքվիլայում, Մուսկոկայում, Դովիլում, Լոս-Կաբոսում և Էնիսկիլենում համատեղ հայտարարություններում ամրագրված դրույթները կարող են հիմք հանդիսանալ հիմնախնդրի տևական խաղաղ կարգավորման համար»:
– Իմ կարծիքով` հետևյալն է տեղի ունենում. և՛ Ադրբեջանը, և՛ Հայաստանը ունեն իրենց պատկերացումները: Այն, որ նման հարցեր քննարկվում են բանակցություններում, չի նշանակում, որ դրանք ընդունված են: Հիմա էլ մյուս կողմը դա է առաջարկում, կարող է` ԱՄՆ-ն այդ տեսլականն ունի, բայց դա չի նշանակում, որ սա ընդունելի է կամ վերջնագիր է: Ինքը Ուորլիքն է ասել, որ դա իր պետության մոտեցումն է, այլ ոչ թե համանախագահների համընդհանուր մոտեցումը: Գուցե նա արել է այդ առաջարկությունը, որ բանակցություններում նոր փուլ սկսվի: Ես չգիտեմ, ժամանակը ցույց կտա:
– Արտգործնախարարը նաև ընդգծել է, որ առանց բանակցային գործընթացին Լեռնային Ղարաբաղի լիարժեք ներգրավվածության հնարավոր չի լինի հասնել խնդրի հանգուցալուծմանը: Սա կարո՞ղ ենք համարել բանակցային գործընթացում նոր փուլ սկսելու առաջարկ:
– Մենք միշտ շեշտել ենք, որ առանց մեր մասնակցության անհնար է հասնել որևէ կարգավորման: Տրամաբանական չի լինի: Մեր ճակատագիրն է որոշվում, ինչպե՞ս կարելի է առանց մեզ հասնել ինչ-որ լուծման: Բայց այդ մասնակցությունը պիտի լինի բոլոր փուլերում` սկսած սկզբնական փուլից: Մենք չենք կարող միանալ` պատրաստի ինչ-որ փաստաթուղթ ընդունելու կամ չընդունելու: Սա մի քիչ ճիշտ չէ, և նույն Հայաստանն է ասում, որ ԼՂ-ն պիտի մասնակցի, համանախագահները, նույն Ուորլիքն է ժամանակին ասել, որ այդպես է տեսնում խնդրի լուծումը, դրա համար էլ հակամարտությունն անվանել է Ադրբեջանի և Ղարաբաղի միջև:
Բայց մինչև դրան գալը, իհարկե, բազմաթիվ դժվարություններ կան` առաջին հերթին Ադրբեջանի կողմից: Ինչո՞ւ Ադրբեջանը չի ուզում վերականգնել բանակցային լիարժեք ձևաչափը: Սա արդեն իսկ նշանակում է, որ այդ պետությունը հուսալի գործընկեր չէ, նա ինչ-որ հետին մտքեր ունի:
– Հասկանալի է, բայց արդյոք ճի՞շտ է ամեն անգամ մեղքը գցել դիմացինի վրա:
– Լավ, եթե դիմացինն է այդպիսի քաղաքականություն վարում, ո՞նց անենք: Ես այստեղ նաև մեղադրում եմ մեր լրատվամիջոցներին: Շատերն աչք են փակում Սաֆարովի, այնտեղ տեղի ունեցող գործընթացների, ֆաշիզմի դրսևորումների վրա: Եթե տոկոսային, տեսակարար կշռով վերցնենք այդ մեկնաբանությունները և սև, գունափոր PR-ները, կտեսնենք, որ չնչին է, սա բավարար չէ: Ողջ միջազգային հանրությանը պետք է դա ներկայացնել:
– Եկեք անկեղծ լինենք, հեռուստաալիքներն առավոտից իրիկուն խոսում են Ադրբեջանի մասին:
– Մեկ-երկու օր լուսաբանում են և վերջ:
– Ո՞րն է մեզ համար ավելի կարևոր, Ադրբեջանը որպես ահավոր պետություն ցույց տա՞լը, թե՞ մեր խնդիրների վրա կենտրոնանալը:
– Երկուսն էլ կարևոր են, բայց եթե մենք չենք ներկայացնում Ադրբեջանը` որպես վտանգավոր պետություն, էլ ոգնց ենք ուզում լուծման հասնել: Իհարկե, բոլորն ասում են` դե ի՞նչ տարբերություն, ուզում են պայմանագրեր կքնել և այլն: Այո՛, ուզում ենք, որպես հարևան, բայց ոչ նման գնով:
– Իսկ որքանո՞վ է իրատեսական ԼՂՀ-ի ներգրավումը բանակցային գործընթացին այս փուլում:
– Ուշ թե շուտ դա պետք է տեղի ունենա, այլընտրանք չկա:
– Այսինքն` առանց դրա գործընթացում առաջընթաց չի՞ կարող լինել:
– Ընդհանրապես մենք գործընթացը պետք է ավելի լայն դիտարկենք. սա ոչ միայն վերջնական կարգավորման, այլև կայունության և խաղաղության պահպանման հարցը: Մենք այստեղ կանք, և մեր գործոնը նույնատիպ համահավասար է մյուս երեք կողմերին, նկատի ունեմ Ադրբեջանը, Հայաստանը և համանախագահներին, մենք պահպանում ենք զինադադարի ռեժիմը և այլն: Սակայն մոտ ապագայում ես չեմ տեսնում նման հնարավորություն, քանի որ Ադրբեջանը տորպեդահարում է ցանկացած նման փորձ:
– Հայաստանում ԱՄՆ-ի դեսպան Ջ. Հեֆերնը ուղղակիորեն հասկացրեց, որ Ուորլիքի առաջարկի այլընտրանքը պատերազմն է: Ինչպե՞ս եք դրան պատասխանում:
– Գիտեք, 20 տարի խաղաղությունը պահպանվում է հենց այսպիսի կոնֆիգուրացիայի շնորհիվ, որը մինչ այժմ կա, այսինքն` Ադրբեջանը չունի այնպիսի մի բացարձակ առավելություն, որ կարողանա հարցը կարգավորել ուժային ճանապարհով: Մենք այստեղ փորձարկումերի դաշտ չենք:
Այդ փորձարկումները 70 տարի մեզ վրա իրականացրել են: Ստալինն էլ է նույն առաջարկն արել, և տեսել ենք` դա ինչի է բերում: Հիմա նորի՞ց վերադառնանք դրան այն դեպքում, երբ արդեն չկա, այսպես ասած, ընդհանուր պետական միավոր` Խորհրդային միություն, գետերություն, որի մեջ ընդգրկվեն բոլոր այդ պետությունները, և խաղաղությունը պահպանվի ուրիշի միջոցով: Գուցե այլընտրանքը լինում է ցեղասպանությունը, և բոլորին կոտորում են, հետո ո՞ւմ է դա հետաքրքրելու:
Այդպես չի լինում, մենք մարդկանց կյանքերի հետ գործ ունենք, սա լաբորատորիա չէ, որտեղ առնետների վրա փորձարկումներ անեն: Սա ազգի ընդհանուր ճակատագրի հարցն է: Սա պիտի հստակ գիտակցենք, հատկապես երբ արդեն անցել ենք այդ ամենի միջով: Իսկ մենք ուզում ենք ապրել խաղաղ ու անվտանգ, ուզում ենք ապրել նորմալ մարդկանց պես, ուրիշ ոչինչ չենք ուզում:
